حفاظت از محیط زیست یک امر فرانسلی است وسازمان حفاظت محیط زیست یک سازمان فراحاکمیتی است که مدافع حق بر محیط زیست سالم است.

دکترمحمودعباسی رییس مرکز تحقیقات اخلاق و حقوق پزشکی و معاون حقوق بشر و اموربین الملل وزیردادگستری درسومین کنگره ملی حقوق محیط زیست که درتاریخ15/12/94 درسالن همایش های سازمان حفاظت محیط زیست برگزارشددرزمینه حقوق بشرومحیط زیست به ایرادسخنرانی پرداخت.

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی وزارت دادگستری دکترعباسی درابتدای سخن خویش، ضمن گرامیداشت هفته منابع طبیعی گفت: حقوق بشرمجموعه ارزش هایی فراروی ما می نهدکه اعطا کردنی وسلب کردنی نیست. وقتی این ارزش ها را درمرزهای جغرافیایی یک کشورمورد مطالعه قرار میدهیم که موردحمایت دولت می باشد،حقوق شهروندی است. هرچندخاستگاه حقوق بشرمعاصرغرب است اما اگر نیم نگاهی به پیشینه تمدنی اسلام و ایران بیفکنیم و اوراق زرین تاریخ این مرز و بوم را مورد مطالعه قرار دهیم می بینیم که حقوق بشر و محیط زیست چه جایگاه رفیعی درآموزه های دینی و تاریخی ما دارد. اخیرا کتابی را مطالعه می کردم تحت عنوان حقوق جهان که یکی ازموبدان زرتشتی آن را از زبان پهلوی که متعلق به دوهزارسال قبل می باشدبه زبان فارسی ترجمه نموده است. دراین کتاب ارزشمندتاریخی به زیبایی حقوق محیط زیست رابه تصویرکشیده است هم چنانکه در آموزه های دینی و بویژه قرآن کریم آیات و روایات زیادی در باب محیط زیست داریم، ولی آنچه مهم است و بشر قرن بیستم به آن دست یافت کشف ارزش های حقوق بشری و به رسمیت شناختن و تاکید براجرای آن بود. ارزش هایی چون حق برحیات،حق برسلامت،حق بر محیط زیست سالم و امثال آن.

در رویکرد غربی به حقوق بشر، صرفاً کرامت ذاتی مد نظر قرار گرفته و سایر شئون بشری از دین و مذهب و جنسیت گرفته تا ملیت و رنگ و نژاد همه در مواجهه با حقوق بشر حل و بلکه منحل می شوند. حال آن که در رویکرد اسلامی علاوه بر آن کرامت ارزشی یا اکتسابی نیز لحاظ گردیده است.

در دکترین حقوق بین الملل چهار نسل از حقوق بشر از یکدیگر متمایز گردیده اند. نسل نخست حقوق بشر را حقوق مدنی و سیاسی تشکیل می دهد که ریشه در ارزش های مکتب لیبرالیسم کلاسیک داشته و متضمن آزادی هایی چون آزادی عقیده، بیان، اجتماع و مشارکت هستند.

نسل دوم حقوق بشر حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است که پیدایش آن به جنگ دوم جهانی باز می گردد و شامل حقوقی چون تامین اجتماعی، کار و سطح مناسب زندگی می شود.

حقوق جمعی نسل سوم از حقوق بشر را تشکیل می دهد که حاوی حقوقی چون توسعه، برخورداری از محیط زیست سالم و صلح هست.

حق ارتباطات نسل چهارم حقوق بشراست که در کنار حقوقی مثل آزادی بیان و اطلاعات و رسانه ها مطرح می شود.

نسل سوم به حقوق همبستگی نیز تعبیر می شودکه نشان دهنده همبستگی میان اعضای یک جامعه و حتی جامعه بین المللی است و متضمن تعهدی مثبت برای افراد، گروه های اجتماعی و دولت ها درجهت تعاون و همکاری برای بهره مندی ازحق توسعه است. حقوق همبستگی مبتنی بر اصل برادری است.

حق بر محیط زیست سالم، به عنوان یک حق مستقل بشری برای داشتن محیط زیست با کیفیت به رسمیت شناخته شده است. حق بر محیط زیست سالم منعکس کننده ارزش های متعالی و پایه ای همانند حق حیات، حق بر سلامت و... می باشد که با پیش نیاز های تداوم حیات نسل کنونی و نسل های آتی همانند توسعه پایدار ارتباط تنگاتنگ و ارگانیک دارد.

لزوم توجه به محیط زیست و پاسداشت آن در اسناد گوناگونی از جمله اعلامیه جهانی حقوق بشر(1948)،منشورملل متحد سازمان ملل (1945)، اعلامیه استکهلم(1972)، منشورجهانی طبیعت(1982) واعلامیه ریو (1992) منعکس شده است. بدون شک حفظ محیط زیست یک ضرورت و منفعت جهانی است و مسیری را ترسیم می کند که از همکاری در حفاظت از محیط زیست به سوی همکاری در سایر زمینه های مربوط به صلح و امنیت بین المللی ختم می شود.

حفاظت از محیط زیست یک امر فرا نسلی است. یعنی امری مبتنی بر حقوق نسل های آینده است.حقوق نسل های آینده در حوزه محیط زیست براساس حقوق نسل های فعلی تفسیر می شود و این منابع متعلق به آنهاست. در حقوق بین الملل عمومی این نگاه یعنی توجه به حقوق نسل های آینده دیده نشده است. اما، در حقوق بین الملل محیط زیست، حق برخورداری از محیط زیست سالم برای نسل های آینده نیز مطرح گردیده است.

محیط زیست سالم موهبتی خداوندی است که ازکلیه موجودات، منابع و عوامل و عناصری که دراطراف هرموجود زنده وجود دارد به وجود می آید وامکان زندگی وحیات را برای تمام موجودات زنده فراهم می کند. دراثر بی توجهی نسبت به محیط زیست و تخریب ارادی و سودجویانه آن توسط اشخاص حقیقی و حقوقی، آرزوها و دغدغه های کودکان و فرزندانمان نسبت به آینده به سرابی تاسف بار و غیرواقع  تبدیل خواهد شد .

از جمله راهکارهای نهادینه نمودن حقوق محیط زیست از نگاه حقوق شهروندی، بهره گیری از ابزارهای متنوع آموزشی وفرهنگ سازی در جهت آگاهی افزایی در جامعه ایرانی است که بطور اعم کلیه شهروندان را دربرگرفته و بطور اخص شامل دست اندرکاران و کارکنان دستگاه های دولتی می گردد. روش های آموزشی نوین می تواند گستردگی آموزش را از سطح کلان شهرها فراتر برده و تا شهرستان های دور دست نیز تعمیم دهد.

ایجاد و بهره گیری از توان کلینیک های حقوق شهروندی در سراسر کشور برای آشنایی عموم مردم و دست اندرکاران حفاظت از محیط زیست با ویژگی ها و مزایای محیط زیست سالم می تواند نقش موثری در ارتقاء سطح فرهنگ عمومی مردم در این زمینه ایفا کند. در این راستا می توان با بهره مندی از  ظرفیت های سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت دادگستری موضوع حفاظت از محیط زیست سالم و نحوه حمایت از آن را در این کلینیک ها آموزش داد.

دکترعباسی در نتیجه گیری سخنان خودگفت:

حق برمحیط زیست سالم از جمله حقوق شهروندی است که درقالب حقوق همبستگی تعریف می شود.تحقق این حق مستلزم این نکته است که ازحق همبستگی به همبستگی اجتماعی برسیم، به طوری که ارگان های مختلف دولتی والبته آحاد جامعه درصحنه بیایند ودرامر حفاظت ازمحیط زیست مشارکت نمایند. سازمان حفاظت محیط زیست یک سازمان فراحاکمیتی است که مدافع حق برمحیط زیست سالم است. همه مسئولین درپرتوی سیاست های کلی محیط زیست که ازسوی رهبرمعظم انقلاب اسلامی ابلاغ گردیده می بایست کمک کنند تااین حق که ازجمله حقوق شهروندی است جایگاه خود را درجامعه پیداکند و کشور بتواند هم به تعهدات داخلی و هم تعهدات بین المللی خود جامه عمل بپوشاند وازهمین روست که اعتقاد داریم درعرصه بین المللی به دیپلماسی محیط زیست نیازمندیم. همانگونه که درزمینه حقوق بشر نیزما شدیدا به دیپلماسی حقوق بشر محتاجیم.

                                                                                     روابط عمومی و امور بین الملل مرکز تحقیقات اخلاق و حقوق پزشکی