حقوق بهداشتی و مهمتر از آن حق بر بهداشت و سلامت به عنوان یکی از حقوق بنیادین بشری در نظام بین­المللی حقوق بشر به رسمیت شناخته شده که تجلی آنرا برای نخستین بار می­توان در ماده 55 منشور سازمان ملل متحد 1945 مشاهده نمود و اگر چه اعلامیه جهانی حقوق بشر که در سال 1948 به تصویب مجمع عمومی سازمان ملل رسید بیشترین نقش را در توسعه حقوق بین­الملل بشر از جمله حق بر حیات، حق برخورداری از آزادی و امنیت، حق برخورداری از سطح زندگی مناسب برای تأمین بهداشت و رفاه فرد و خانواده داشته لیکن متعاقب این اعلامیه است که ماده 12 میثاق بین­المللی حقوق اقتصادی ـ اجتماعی و فرهنگی دولتها را مکلف به رسمیت شناختن حق بر تمتّع بهترین استانداردهای بهداشت و سلامت جسمی و روحی ممکن­الحصول می­کند و تدابیر لازم برای استیفای کامل این حق را متذکر می­شود. هرچند دولت­ها نمی­توانند صحت و مطلوب بودن سلامتی افراد را تضمین نمایند اما دولتها می­توانند شرایطی را فراهم آورند که بهداشت و سلامتی افراد مورد حمایت قرار گیرد. اهمیت این موضوع به حدی است که تشکیل سازمان بهداشت جهانی به منظور همگرایی و همفکری دولتها به عنوان یک سازمان بین­المللی در دستور کار سازمان ملل متحد قرار گرفت. بنابراین بهداشت علم و هنر پیشگیری از بیماریها و طولانی کردن عمر و ارتقای سلامتی به وسیله کوشش­های اجتماعی است.

 تعریف حقوق بهداشتی

حقوق بهداشتی دسترسی به مراقبت­های بهداشتی اولیه و مراقبت­های اولیه در زمینه بهداشتی است که باید برای همه افراد قابل دسترس باشد و هدف از ارائه این مراقبت­ها حفظ، نگهداری و ارتقای سطح سلامت افراد جامعه است. حداقل این خدمات و حقوق اولیه عبارتند از: آموزش همگانی در زمینه بهداشت، بهبود روش تغذیه، تأمین آب سالم و کافی، ایمنی­سازی علیه بیماریهای عفونی، پیشگیری از بیماری­های شایع بومی، درمان مناسب بیماری­ها و حوادث، پیش­بینی و تدارک داروهای اساسی و ارائه خدمات بهداشتی مادر و کودک و تنظیم خانواده. بنابراین بهداشت و تندرستی حق مسلم مردم است و تأمین آن تکلیفی بر دوش دولت­ها. این مهم زیرساخت اساسی توسعه پایدار و بطور کلی توسعه اقتصادی اجتماعی و فرهنگی است.

حق زندانیان در سلامت

طبیعی است که همه افراد جامعه و حتی زندانیان از این حقوق اولیه بهره­مند و در بند بودن و حصار زندان و بسته بودن محیط حبس ایجاب می­کند که دولتها بیش از پیش توجه به حقوق بهداشتی را به عنوان یک حق بنیادین داخلی که قانون اساسی آنرا به رسمیت شناخته، حق بر بهداشت و سلامت را به عنوان یک حق ذاتی حقوق بشری وجهه همت قرار دهند. در همین راستا سازمان زندانها با تشکیل اداره کل بهداشت و درمان زمینه تحقق حقوق زندانیان در دستیابی به مراقبت­های بهداشتی و درمان زندانیان را فراهم ساخته است. تهیه و تنظیم برنامه­های عملیاتی بهداشتی و درمانی با توجه به سطح ایمنی و سایر مسائل بهداشتی در سازمان، برنامه­ریزی جهت ارائه خدمات بهداشتی و درمانی به زندانیان سراسر کشور، برنامه­ریزی جهت تهیه دارو و تجهیزات مورد نیاز، برنامه­ریزی جهت سالم­سازی محیط زندان­های کشوراز طریق اجرای ضوابط بهداشتی، واکسینه کردن بموقع زندانیان جهت جلوگیری از ابتلای آنان به بیماریهای واگیردار، انجام تدابیر لازم در خصوص زندانیان بیماری که نیاز واقعی به مراقبت­های ویژه دارند، همکاری و هماهنگی با سایر مراکز درمانی و بهداشتی طبق قوانین و مقررات، همکاری با وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی جهت ارائه آموزش­های لازم به افراد معرفی شده از سوی سازمان بخشی از وظایف و مسئولیت­هایی است که بر دوش سازمان زندانهاست.

مراقبت های بعد از خروج

این اختیارات به محیط زندان محدود نشده حتی این سازمان باید برای مراقبت­های بعد از خروج هم تدابیر لازم بیندیشد و بویژه در خصوص زندانیانی که مبتلا به بیماریهای واگیردار و آمیزشی هستند با هماهنگی وزارت بهداشت اقدامات لازم در چارچوب موازین قانونی و با حفظ حرمت و کرامت انسانی زندانیان آزاد شده انجام دهند. بی­توجهی به وضعیت بهداشت و درمان زندانیان عواقب و پیامدهای ناگواری برای جامعه به همراه دارد که نمونه عینی آنرا می­توان در زندان­های مختلف کشور در گسترش ایدز و اچ آی وی جستجو کرد. رعایت دقیق مفاد آیین­نامه زندان­ها برای پیشگیری، کشف، قرنطینه و مهار کردن بیماریها ضروری است. این مسئله زمانی جدی­تر به نظر می­رسد که به آمار زندانیان در داخل زندانها با توجه به کمبود فضا و مکان توجه نمائیم، زیرا در محیط بسته و کوچک زندان بخصوص اگر افراد ساکن در آن بیشتر باشند رعایت نکات بهداشتی با مشکلات بیشتری مواجه می­گردد. این مهم در زندانیان معتاد اهمیت بیشتری دارد. تمامی زندانیان باید هر ماهه مورد تست پزشکی قرار گیرند این امر به منظور تشخیص بیماری­های مختلف و جلوگیری از سرایت آن به سایر زندانیان انجام می­شود. زندانیان بیمار در صورت امکان در بهداری زندان مداوا می­شوند تا از اعزام آنها به بیمارستان که مستلزم خروج از محدوده زندان می­باشد جلوگیری شود. این مقررات به منظور رعایت نکات حفاظتی و جلوگیری از فرار زندانی تدوین شده است. مسئله مهم مورد اشاره در این زمینه این است که اعزام زندانی بیمار به بیمارستان خارج از زندان باید با مجوز مقام قضایی باشد.

رعایت مقررات بهداشتی داخل آسایشگاه­ها، راهروها، حیاط، هواخوری، سرویس­ها، سالن اجتماعات، نمازخانه، کتابخانه، کارگاه­ها و مؤسسات صنعتی، کشاورزی و خدماتی زندانها بر عهده زندانیان است که این امر باید تحت برنامه­ریزی و نظارت زندان انجام شود.

بنابراین باید توجه داشت که رعایت حقوق بهداشتی زندانیان نه تنها حقی است که در حقوق داخلی کشورها به رسمیت شناخته شده و باید مورد توجه قرار گیرد بلکه به عنوان یک حق حقوق بشری ذاتی و از حقوق شهروندی است که اعطاکردنی و سلب­کردنی نیست باید آنرا به رسمیت شناخت و به مورد اجرا گذاشت که منافع آن نه تنها متوجه زندانی که متوجه جامعه است.