هشتمین همایش ملی حقوق شهروندی با عنوان حقوق شهروندی و هوای پاک توسط معاونت حقوق بشر و امور بین الملل وزارت دادگستری با همکاری و مشارکت سازمان حفاظت محیط زیست و معاونت فرهنگی و اجتماعی شهرداری تهران برگزار شد.

به گزارش روابط عمومی وزارت دادگستری، هشتمین همایش ملی حقوق شهروندی با عنوان حقوق شهروندی و هوای پاک توسط معاونت حقوق بشر و امور بین الملل وزارت دادگستری با همکاری و مشارکت سازمان حفاظت محیط زیست و معاونت فرهنگی و اجتماعی شهرداری تهران در روز هوای پاک چهارشنبه مورخ 1395/10/29 در تالار ایوان شمس شهرداری تهران و با حضور فعالان عرصه حقوق شهروندی و محیط زیست برگزار شد.

در سخنرانی افتتاحیه این همایش محمود عباسی، رییس همایش و معاون حقوق بشر و امور بین الملل وزیر دادگستری با اشاره به گذشت یکماه از ابلاغ منشور حقوق شهروندی توسط جناب آقای دکتر روحانی، رییس جمهور محترم، منشور حقوق شهروندی را برآیند آموزه های دینی، قانون اساسی، اسناد بالادستی و قوانین و مقررات جاری دانست که در یک مجموعه منسجم و منقّح ابلاغ گردید و توجه رسانه های گروهی و شبکه های اجتماعی و نقد و تحلیل اندیشمندان حوزه های مختلف نشان دهنده اهمیت منشور است.

وی محیط زیست را به عنوان نسل سوم حقوق بشر که از آن به عنوان حقوق همبستگی یاد می کنند از جمله مباحث بنیادین حقوق بشر عنوان کرد که اصل پنجاهم قانون اساسی به زیبایی آن را مورد توجه قرار داده است و در پرتو آن سیاست های کلی محیط زیست و قوانین و مقررات جاری وضع و به مورد اجرا گذاشته شده است.

عباسی در بخش دیگری از سخنان خود گفت: با ابلاغ منشور حقوق شهروندی برخی با نگاه مثبت و برخی سعی کردند آن را سیاسی جلوه دهند و به انتخابات نسبت دهند که این مباحث چیزی از ارزش و اعتبار منشور نمی کاهد. اینکه رییس جمهور محترم پیشگام ابلاغ منشور می شود نشان دهنده اهمیت و جایگاه و اراده مردم در یک نظام مردم سالار دینی است. بر خلاف دیدگاه منتقدین که منشور حقوق شهروندی را فاقد ضمانت اجرا می دانند اینجانب اعتقاد دارم بخش زیادی از منشور که در قوانین و مقررات آمده دارای ضمانت اجراست و در منشور پیش بینی شده که در صورت لزوم باید لوایح و دستورالعمل های مورد نیاز تهیه و ارائه گردد؛ ضمن اینکه اساساً ابلاغ منشور در چارچوب قانون اساسی توسط رییس جمهور به عنوان مجری قانون اساسی دارای ضمانت اجراست.

وی افزود: برخی هجمه ها و مخالفت ها با ابلاغ منشور شهروندی نشان دهنده کار بزرگی است که دولت تدبیر و امید در راستای احیای حقوق عامه انجام داده است و اتفاقاً رسالت منشور همین است که ما بیاموزیم که باید به هجمه ها و مخالفت ها هم به دیده احترام نگریست و با تولرانس از کنار آن عبور کرد به عبارتی ما برای گذار از منشور حقوق شهروندی و حاکمیت آن در جامعه حداقل به یک دهه زمان نیاز داریم. ما در روز هوای پاک هستیم و موضوع سخن اینجانب حقوق شهروندی و حق بهره مندی از هوای پاک است. حق بهره مندی از هوای پاک و حق بر محیط زیست سالم جزء حقوق اساسی و بنیادین شهروندان به حساب می آید، زیرا محیط سالم است که می تواند سلامت جسمی، روحی و حق حیات را تضمین نماید.

معاون وزیر دادگستری ادامه داد: حق بر محیط زیست سالم، به عنوان یک حق مستقل بشری برای داشتن محیط زیست سالم به رسمیت شناخته شده است و از جمله حقوق شهروندی است که درقالب حقوق همبستگی تعریف می شود و نشان دهنده همبستگی میان شهروندان یک جامعه و متضمن تعهد مثبت شهروندان و دولت ها در جهت تعاون و همکاری برای بهره مندی از این حق به عنوان یکی از مهم ترین حقوق شهروندان است.

وی همچنین تصریح کرد: حقوق شهروندی مجموعه هنجارهای حاکم بر روابط انسان¬ها به منزله شهروندان یک جامعه است. انسان هایی که به منظور تأمین و تضمین امنیت در روابط میان یکدیگر و در راستای پاسداشت حقوق حداقلی برای کلیه اعضای جامعه، از بخشی از حقوق و آزادی¬های فردی حداکثری که در زندگی طبیعی برای ایشان متصور بوده است، صرف نظر نموده اند تا در نتیجه آن به زندگی اجتماعی در قالب همزیستی مسالمت آمیز نائل گردند. صرف پذیرش عضویت در اجتماع به مثابه توافقی ضمنی مبنی بر محدودیت و محرومیت از برخی حقوق است . این توافق ضمنی بعضاً قرارداد اجتماعی نامیده شده است. هرآنچه در زندگی اجتماعی مطرح می شود و نفع جمعی در گرو آن است، در چارچوب این قرارداد اجتماعی قرار می گیرد.

عباسی در ادامه اظهار داشت: به این ترتیب حقوق شهروندی طیف گسترده ای از موضوعات از حق مشارکت سیاسی گرفته تا آلودگی محیط زیست و فساد مالی و اداری را در بر می گیرد. اصولاً حقی با عنوان «حق بر هوای پاک» در قوانین و مقررات داخلی کشورها و در اسناد بین‌المللی وجود ندارد، اما با توجه به این‌که هوا یکی از اجزای سازنده محیط زیست است، می‌توان «حق بر هوای پاک » را جزئی از «حق بر محیط زیست» در نظر گرفت. آلودگی هوا به علت تهدیدات جدی‌ که علیه بهداشت و سلامتی و محیط ‌زیست سالم شهروندان دارد، نقض حقوق شهروندی و بشر تلقی می‌شود.

وی افزود: بین ارتباط حق بر هوای پاک با حق بر محیط زیست سالم پیوندی ظریف برقرار است و می توان گفت که حیات هر انسانی بستگی به کیفیت محیط زیست او دارد و این موضوع هم شامل «صرف حیات» و هم شامل «کیفیت حیات» می شود که در هر دو بعد با محیط زیست ارتباط دارد. با توجه به اهمیت عنصر هوا در زندگی انسان ها رابطه مستقیمی بین حفاظت از هوا در برابر آلودگی و حق بر حیات وجود دارد و به عبارت دیگر وجود عنصر هوا مرتبط با صرف حیات و نبودن آلودگی در آن مرتبط با کیفیت حیات است؛ بنابراین برای تعیین حداقلی از کیفیت زندگی و حیات برای شهروندان لزوم مقابله با آلودگی هوا اهمیت ویژه‌ای دارد.

  این استاد دانشگاه گفت: منشور حقوق شهروندی؛ در فصل دوم در بیان مهم ترین حقوق شهروندی؛ به حق حیات، سلامت و زندگی شایسته و محیط زیست و توسعه پایدار پرداخته است. منشور حقوق شهروندی دولت را مکلف نموده تا حفاظت، حمایت، بهسازی و زیباسازی محیط زیست و ایجاد فرهنگ مناسب آن را در کلیه برنامه ها، تصمیمات و اقدام های توسعه ای، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و نظامی کشور مد نظر قرار داده و با هر گونه آلودگی محیط زیست مقابله نماید . بر اساس مفاد منشور حقوق شهروندی، هر شهروند نسل حاضر و آینده حق بهره مندی از محیط زیست سالم، پاک و عاری از آلودگی از جمله دسترسی به هوا و آب سالم دارد.

1- اعمال حفاظت، حمایت، بهسازی و زیباسازی محیط زیست و ایجاد فرهنگ مناسب آن از سوی دولت در کلیه برنامه ها، تصمیمات و اقدامهای توسعه ای، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و نظامی کشور و مقابله با آلودگی هوا به عنوان یکی از مخرب ترین انواع آلودگی زیست محیطی؛

2- سیاست گذاری عمومی درخصوص ظرفیت سازی در حوزه محیط زیست و آموزش به شهروندان ومسئولان به نحوی که توسعه پایدار ارتقاء یافته و میان سیاستهای اقتصادی، پیشرفت اجتماعی و حفاظت و بهسازی محیط زیست هماهنگی وجود داشته باشد .

3- به رسمیت شناختن حق فعالیتهای مدنی در حوزه محیط زیست و کاهش آلودگی هوا

 -4حمایت دولت از شخص حقیقی یا حقوقی ازجمله سازمانهای مردم نهادی که حقوق زیست محیطی آنها نادیده گرفته یا نقض گردیده، از طریق مراجعه و دسترسی به دادگاه صالح

 -5تعهد دولت جهت شناسایی مناطقی از کشور که بامشکل آلودگی هوا مواجهند و اطلاع از از کیفیت هوا و میزان اثرات آلودگی آن ها و برنامه ریزی جهت انجام اقدامات اجرایی موثردر جهت کاهش آلودگیها و اثرات آن.

 -6کنترل آلاینده های هوا بویژه در شهرهای بزرگ از سوی دستگاههای اجرایی در چارچوب یک برنامه عمل همکاری مستمر و منسجم با نهادهای مدنی فعال در حوزه هوای پاک.

 -7آموزش زیست محیطی شهروندان به خصوص در زمینه آلودگی هوا؛ در بحث آموزش، زنان به دلیل آن که نقش تصمیم گیرنده اصلی در مصرف را دارند باید در اولویت قرار گیرند، چنان که در اصل بیستم اعلامیه ۱۹۹۲ ریودوژانیرو به آن اشاره شده است. همچنین آموزش کودکان باید به زبان ساده و سازگار با تجربه روزانه شان در اولویت قرار گیرد.

-8 اطلاع رسانی به موقع شهروندان در شرایط ایجاد آلودگی از مهم ترین اقدامات جهت تضمین حق بر هوای پاک آن ها می باشد. مردم باید از شرایط بحرانی آلودگی ها و فعالیت های صنعتی و تولیدی مخرب که سلامتی و حیاتشان را تهدید می کند، مطلع شوند، شهروندان حق دارند از شرح طرح هایی که از آن تأثیر می پذیرند، از سوی دولت و سازمان های دولتی مطلع گردند.

عباسی خاطر نشان کرد: حق دریافت اطلاعات به خصوص اطلاعات محیط زیستی در کنوانسیون ۱۹۹۸ دانمارک و در اصل بیستم بیانیه کنفرانس ملل متحد درباره محیط زیست انسان و بیانیه استکهلم مصوب ۱۹۷۲ ذکر شده است. در این اسناد و بیانیه ها بر جریان آزادانه اطلاعات روزآمد علمی و انتقال تجارب برای حل مسائل محیط زیست تأکید گردیده است.

 -1ایجاد و بهره گیری از توان کلینیک های حقوق شهروندی در سراسر کشور برای آشنایی عموم مردم و دست اندرکاران حفاظت از محیط زیست با ویژگی ها و مزایای محیط زیست سالم می تواند نقش موثری در ارتقاء سطح فرهنگ عمومی مردم در این زمینه ایفا کند.

 -2تدوین طرح های کاربردی از سوی نهادها و دستگاه های اجرایی ذی ربط، به خصوص سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت دادگستری، وزارت کشور و شهرداری ها، با هدف؛

الف( تدوین طرح ها و لوایح حقوق شهروندی از منظر حفاظت از محیط زیست با تمرکز بر کاهش آلودگی هوا،

ب) تحلیل محتوای جایگاه حقوق شهروندی مرتبط با محیط زیست در قلمرو مجموعه قوانین و مقررات مدنی و کیفری ایران،

ج) تحلیل محتوای برنامه ها، راهکارها و سیاست های توسعه ای معطوف به حقوق زیست محیطی شهروندی که دولت، تشکل های اجتماعی، مدنی و اشخاص در ایران دارند و شناخت چالشهای موجود.

وی در جمع بندی سخنان خود تأکید کرد: حق بر محیط زیست سالم و هوای پاک به عنوان یکی از مهم ترین حقوق شهروندی و مبارزه با آلودگی هوا به طور خاص به دو شیوه قابل انجام است:

شیوه اول ایجاد یک حق مستقل بر هوای پاک برای شهروندان است که تاکنون در قوانین داخلی کشورهای معدودی پذیرفته شده است، چرا که غالبا جرم انگاری آلودگی های زیست محیطی به طور کلی در قوانین داخلی مطرح می شود بدون آنکه سازوکارهای اجرای این حق در چارچوب قانون مدون انعکاس یابد.

صرف بیان حق بر محیط زیست سالم و هوای پاک ، در سطح بین المللی در اسنادی که غالباً غیر الزام آور هستند و در سطح داخلی، در قانون اساسی و قانون مجازات و نیز منشور حقوق شهروندی که به لحاظ اجرایی هنوز به صورت یک قانون لازم الاجرا در نیامده، به طور کلی کفایت نمی کند.

شیوه دیگر، ارائه تفسیر زیست‌محیطی از حقوق شهروندی موجود است. این شیوه در میان نهادهای نظارتی و قضایی حقوق بشری بسیار رایج است، هرچند نسبت به شیوه قبل با پیچدگی‌ها و دشواری‌های بیشتر رو به ‌رو است، اما در هر حال، روشن است که حقوق شهروندی می‌تواند به عنوان ابزاری مؤثر در مبارزه با آلودگی هوا به‌کار رود، زیرا دارای ساز و کارهای قانونی است که می‌تواند دولت‌ها را به‌ واسطه اقدام‌های زیان‌بار به محیط زیست در مقابل اشخاص حقیقی و حقوقی غیر دولتی دچار مسؤولیت کند.

دبیری معاون سازمان حفاظت محیط زیست، کریمی مشاور رییس سازمان حفاظت محیط زیست و مدیرکل دفتر حقوقی و امور مجلس از دیگر سخنرانان همایش بودند.

روابط عمومي مركز تحقيقات اخلاق و حقوق پزشكي