حقوق شهروندي و حقوق سلامت دكتر محمود عباسي عضو سازمان جهاني حقوق پزشكي
حق بر سلامت
اگرچه تضمین حق بر سلامت و حقهای حقوق بشری نوعاً با وضع قوانین داخلی است، لیکن باید اذعان داشت که سلامتی وضعیت و حالتی است که نمیتوان آن را تضمین کرد. به عبارت دیگر سلامتی چیزی نیست که بتوان به کسی اعطا کرد يا آن را بازپس گرفت؛ هم چنانكه حق بر سلامت نيز اينگونه است. عوامل مختلفی مثل فاکتورهای ژنتیکی، آب و هوا، مستعدبودن فرد در برابر بیماری و سبکهای زندگی پرخطر و ناسالم بر سلامتی افراد تأثیر میگذارند و حق بر سلامت را نمیتوان حقی برسالم بودن پنداشت؛ بلکه حق برسلامت عبارت از مفاهیم وسیعتری همچون حق مراقبتهای بهداشتی، حق مراقبت پزشکی و حق حمایت از سلامتی میباشد و سازوکارهای تضمین این حق نیز شامل هرآنچه که بتواند به این مفاهیم کمک کنند و موجب تحقق اموری همچون مراقبت بهداشتی و پزشکی در بالاترین سطح ممکن شود خواهد بود که نوعاً تجلّی آن را در قوانین داخلی میدانیم.
اگرچه تضمین حق بر سلامت و حقهای حقوق بشری نوعاً با وضع قوانین داخلی است، لیکن باید اذعان داشت که سلامتی وضعیت و حالتی است که نمیتوان آن را تضمین کرد. به عبارت دیگر سلامتی چیزی نیست که بتوان به کسی اعطا کرد يا آن را بازپس گرفت؛ هم چنانكه حق بر سلامت نيز اينگونه است. عوامل مختلفی مثل فاکتورهای ژنتیکی، آب و هوا، مستعدبودن فرد در برابر بیماری و سبکهای زندگی پرخطر و ناسالم بر سلامتی افراد تأثیر میگذارند و حق بر سلامت را نمیتوان حقی برسالم بودن پنداشت؛ بلکه حق برسلامت عبارت از مفاهیم وسیعتری همچون حق مراقبتهای بهداشتی، حق مراقبت پزشکی و حق حمایت از سلامتی میباشد و سازوکارهای تضمین این حق نیز شامل هرآنچه که بتواند به این مفاهیم کمک کنند و موجب تحقق اموری همچون مراقبت بهداشتی و پزشکی در بالاترین سطح ممکن شود خواهد بود که نوعاً تجلّی آن را در قوانین داخلی میدانیم.
تضمین این حق میتواند با اموری از قبیل تأمین، حفظ و ارتقای سلامت جامعه، عادلانه ساختن دریافت خدمات برای آحاد جامعه، مشارکت عادلانه در تأمین هزینههای بخش سلامت، ارتقای امنیت غذا و تغذیه، ارتقای سلامت و ایمنی مواد غذایی و ... به بهترین شکل توسط دستگاههای اجرایی محقق شود. طبق نظر کلی شماره 14 کمیته حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تعهدات دولتها شامل تضمین دسترسی به مراقبتهای بهداشتی به موقع و مناسب و همچنین عناصر سلامت از قبیل دسترسی به آب شرب سالم و بهداشت کافی و تأمین غذای سالم، شرایط محیطی و حرفهای سالم، دسترسی به اطلاعات و آموزش مربوط به سلامت میشود؛ دولتها ملزم به ارائه خدمات بهداشتی برای همهی مردم به صورت برابر و بدون تبعیض هستند و باید گروههای آسیبپذیر و محروم را مورد توجه خاص قرار دهند و تعهد دولتها نسبت به گروههای خاص و آسیبپذیر شامل افرادی مانند کودکان، اشخاص معلول، اشخاص مبتلا به ایدز میشود. توجه به سلامتی به عنوان حقی از حق هاي حقوق بشري نیازمند توجهی خاص به افراد مختلف در جامعه و بخصوص کسانی که در موقعیتهای آسیبپذیرزندگی میکنندمیباشد. برهمین اساس دولت هابایدمقررات مناسبی در جهت اطمینان یافتن از اینکه بر ضد افراد و گروههای خاص تبعیضی صورت نگیرد اتخاذ کنند.
از سوی دیگر تعریف سلامت در قاموس کنونی نظام حقوقی، معنایی موسع را ارائه می دهد گو این که سازمان بهداشت جهانی نیزسلامت را «حالت رفاه و آسایش کامل روانی، جسمی و اجتماعی [می داند]، و نه تنها فقدان بیماری و یا نقص عضو». بنابراین حق بر سلامت و حقوق سلامت نیز در معنای عام خود قلمرو چشمگیری را خواهند داشت.در این جا باید متذکر شد که بر خلاف حق بر سلامت که امتیازات بشر را در برخورداری از سلامت و استلزامات آن رهنمون می شود و به ذاته جنبه فراملی دارد، حقوق سلامت مجموعه ای از حقوق و تکالیف مرتبط با ارائه دهندگان خدمات سلامت و دریافت کنندگان آن در گستره نظام سلامت را در بر می گیرد، که اصولاً ناظر بر کشوری معین است.
بنابر آنچه تا کنون گفته آمد، حقوق شهروندی مفهومی گسترده را در بر می گیرد که یکی از اهداف اساسی آن، تسهیل و تضمین اجرای حق بر سلامت (حقوق سلامتی به معنای خاص) افراد در جامعه از طریق توزیع عادلانه منابع مرتبط با سلامت و زمینه سازی مساوات در دریافت خدمات درمانی و بهداشتی، و حذف و تقلیل عوامل منفی اثر گذار بر ابعاد مختلف سلامت فردی است. در واقع جوهره حقوق شهروندی که متلون با اصول کرامت بشري، برابری، تساوی، امنیت و احترام به جایگاه انسانی است، اقتضائاتی دارد که دریافت کنندگان و ارائه دهندگان خدمات سلامت را در شئون مختلفی در تواجه با یکدیگر و نیز در تقابل با تشکیلات حاکمیتی، دارای حقوقی می نمایند.
در رويكرد حقوق شهروندي مبتني بر نظام سلامت، و ارتباط چند وجهی آن با حقوق سلامت به معنای عام و حق بر سلامت به معنای خاص نتايج ذيل قابل امعان نظر است:
- جوهره حقوق شهروندی، حفظ کرامت انساني و ارزش بشر در اجتماع و ترویج اصول مساوات و آزادی در بهره برداری از مواهب خدادادی و ملی و نیز توزین حقوق و مسئولیت ها بر اساس شاخصه عدالت در فرایند تعامل شهروندان با یکدیگر و با دولت است؛ وفق این واقعیت، در ارائه خدمات بهداشتی و پزشكي که خود مبتنی بر قواعد حقوق سلامت و حق افراد بر سلامت می باشد، بایسته است که اصول حقوق شهروندی خصوصاً با تأکید بر دسترسی آسان، یکسان و مطلوب نسبت به منابع و امکانات سلامتی،مراعات شوند. چنین رهیافتی ضمن ارتقاء سلامت در جامعه به تحقق آرمان عدالت در سلامت نیز جامعه عمل می پوشاند. بنابراین اتخاذ سیاست های راهبردی در راستای رفع کمبودهایی چون تخت های بیمارستانی، دارو، امکانات و دستگاه های درمانی، توانبخشی و بازپروری، و نیز آموزش مداوم جامعه پزشکی جهت برخورد اخلاق مدارانه با مراجعین نظام سلامت در کنار تبیین روش های مبارزه با مفاسد و گسترش اموری چون رشوه و رانتخواری در نظام سلامت،ضمن این که در زمره حقوق سلامت بیماران محسوب می شوند، لازمه کرامت و احترام نسبت به شهروندان جامعه است.