دکتر محمود عباسی ، رییس مرکز تحقیقات اخلاق و حقوق پزشکی دانشگاه علوم پزشکی ، در گفت و گو با گروه اندیشه ایرنا، ضمن شرح فعالیت گروه سلامت معنوی فرهنگستان به تبیین نحوه ی شکل گیری گروه سلامت معنوی در فرهنگستان علوم پزشکی ایران و فعالیت های انجام شده توسط اعضاء آن در زمینه سلامت معنوی پرداخت. 







آنچه در پی می آید محورهای مطرح شده در رابطه با موضوع سلامت معنوی در این گفت و گو است. 



** چگونگی شکل گیری گروه سلامت معنوی در فرهنگستان علوم پزشکی ایران / برگزاری دو همایش ملی 



در سال 1978 سازمان بهداشت جهانی برای اولین بار بحثی را مطرح کرد مبنی بر اینکه «سلامت معنوی»به عنوان بعد چهارم سلامت در کنار سلامت فردی و روانی و اجتماعی مورد توجه قرار بگیرد. برخی از کشورها مانند اتحاد جماهیر شوروی در آن زمان مخالف مطرح شدن این گونه مباحث بودند و به همین دلیل این پیشنهاد که از سوی کشور نروژ مطرح شده بود، تصویب نشد ولی در هر حال مورد توجه قرار گرفت؛ به نحوی که پس از آن و به تدریج نمایندگان کشورهای اسلامی به عنوان موافق این طرح صحبت کردند ، و در نتیجه در برنامه های پیشنهادی سازمان بهداشت جهانی مقرر گردید که کشورهای عضو، سلامت معنوی را به عنوان بعد چهارم سلامت مورد توجه قرار دهند. 



با توجه به اینکه مبنای تفکر کشورهای غربی سکولار است ، به معنای جدایی مذهب از سیاست، و با توجه به اینکه رویکرد تفکر اومانیستی* و انسان گرایی در آنجا حاکم است، لذا معنویت نیز به گونه ای متفاوت مورد توجه است. از دید آنها قدرت برتری وجود دارد که در مواقع خاص می تواند به کمک بیاید، که الزاما ممکن است آن قدرت برتر ، خدا نباشد. ولی در هر صورت در تفکر اومانیستی و سکولار غربی نیز این موضوع مورد توجه قرار گرفت که به هر حال سلامت معنوی می تواند در بهبود سریع تر بیماران مؤثر باشد.



بنابراین تحقیقاتی حول محور این موضوعات انجام شد؛ به عنوان مثال پیشنهاد کردند در هر بیمارستانی یک دپارتمان سلامت معنوی ایجاد شود و بسته به مذهب بیماران، یک روحانی کشیش یا خاخام بر سر بالین بیمار آمده و برایش دعا کند و به قول خودشان انرژی مثبت به او بدهد، چرا که این کار در سلامتی و بهبود سریعتر آن بیمار مؤثر است.



نگاه غربی ها به سلامت معنوی از پایین به بالاست یعنی اینکه در حقیقت گفته می شود که سلامت معنوی، به عنوان بعدی از سلامت در معالجه و درمان بیماران مؤثر است و می تواند نقشی حمایتی داشته باشد. به نظر ما این نگاه ناشی از یک دید حداقلی نسبت به سلامت معنوی است.



در ایران در دهه ی اخیر کم و بیش مطالبی مرتبط با این موضوع مطرح شده و مقالاتی نیز در این زمینه به رشته ی تحریر درآمده است. باتوجه به خاستگاه عظیمی که در فرهنگ وتمدن ایران و اسلام و آموزه های دینی ما وجود دارد، از حدود 4 سال قبل فرهنگستان علوم پزشکی با تأسیس گروه سلامت معنوی این مسأله را در سرلوحه برنامه های خود قرار داد. 



البته قبل از آن هم ما در مرکز تحقیقات اخلاق و حقوق پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی دپارتمان سلامت معنوی را ایجاد کرده بودیم ولی به هر حال فرهنگستان علوم پزشکی به عنوان محور این جریان، حرکتی ساختارمند را آغاز کرد و برخی از صاحبنظران حوزه های مختلف را به همکاری در این گروه دعوت کرد. با آغاز به کار این گروه، پژوهش ها و مطالعاتی صورت گرفت و کتابهایی نیز به رشته تحریر درآمد.



ما تلاش کردیم سلامت معنوی را تعریف کرده و شاخص های آن را بر اساس آموزه های دینی و عرفانی، اما نه آن گونه که غربی ها معتقدند، تعریف کرده و ضمن تبیین اهداف و شاخص های آن، اهداف و عوامل مؤثر بر آن را بیان کنیم. 



ما موفق به برگزاری چندین کارگاه سلامت معنوی شدیم و با برپایی دو همایش ملی در این زمینه که در سال 92 و 93 در کشور برگزار و با استقبال خوب اندیشمندان حوزه های فقهی ، حقوقی ، اخلاقی ،عرفانی ، فلسفی و پزشکی مواجه شد، و توانستیم یک گام رو به جلو در این مسیر برداریم. 







** تفاوت دیدگاه اومانیستی (انسان گرایی )و اسلامی به مقوله ی سلامت



یکی از دغدغه های مسؤولین فرهنگستان یعنی جناب آقای دکتر مرندی، ریاست فرهنگستان، و جناب آقای دکتر عزیزی، معاون علمی فرهنگستان و سایر اعضا، در خصوص سلامت معنوی این است که این موضوع به سرنوشت عرفان های کاذب دچار نشود؛ به خصوص که مقام معظم رهبری نیز رهنمودهایی در این زمینه مطرح کرده اند. 



ما باید سلامت معنوی را آنگونه که اسلام می خواهد مطرح کنیم و از اینکه یک عده ای با اختلاط مباحث دینی و غربی در صدد برآیند تا تفکری را مطرح کنند که منشا و ریشه اش غربی است و ارتباطی به ما ندارد، جلوگیری کنیم. یکی از دغدغه های فکری فرهنگستان علوم پزشکی این است که مانع عده ای شود که می خواهند تفکر اومانیستی غربی در حوزه ی سلامت معنوی را به عنوان دیدگاه اسلامی مطرح نمایند. در این گروه علمای دینی هم حضور دارند و همکاری های خوب با برخی مراکز حوزوی هم وجود دارد و مطالعات و کارهای پژوهشی و آموزشی با همکاری آنها انجام می شود. 







** خاستگاه سلامت معنوی در آموزه های اسلامی 



خاستگاه سلامت معنوی در عرفان شیعی رقم می خورد و این ادعیه و مناجات ها و مهم تر از همه ی اینها قران کریم خاستگاه اصلی این حوزه است و منبع اصلی سلامت معنوی است. چرا که این کتاب راهنمای همه ی بشریت است. اما می خواهم بگویم در احادیث و روایات ما و در اندیشه های متفکرین اسلامی مسائل و مباحثی در زمینه معنویت و سلامت معنوی مطرح شده است و حتی زکریای رازی کتاب ارزشمندی دارد تحت عنوان طبّ روحانی. 



حتی اطباء پیشین ما به این موضوع می پرداختند. همیشه در کنار توجه به جسم، سلامت روحانی و سلامت معنوی هم مورد توجه و عنایتشان بوده است. تفکر غربی در حوزه ی سلامت معنوی این است که ما اعتقاد داریم که آن قدرت برتر و لایزالی که خالق انسان است خود حوزه ی معنویت و شفای آدمی را هم تأمین می کند و ما باید در آموزه های خودمان این را کشف کنیم و راه کارهای اجرایی اش را نیز پیدا کنیم. اگر بخواهیم می شود این را در تفکر عرفای شیعی و عرفای اسلامی جستجو کرد که به هر حال کارهای عظیمی در این زمینه انجام داده اند که در هر صورت یکی از رویکردهای دقیق ما در گروه سلامت معنوی فرهنگستان استخراج این متون و منابع است که در اختیار علاقه مندان این حوزه بگذاریم. خوشبختانه کارهایی در این زمینه انجام شده و در حال انجام است. 







** رابطه ی حکمت و سلامت معنوی 



حکمتی که ما (در اسلام) از آن سخن می گوییم یکی از وجوه برجسته و غالب آن که نقطه ی اوج این تفکر را نشان می دهد سلامت معنوی و توجه به معنویت است. یعنی حکمت ما در حقیقت یک نگاه همه جانبه به مسائل و موضوعات دارد که در حقیقت، در این تفکر سلامت معنوی و معنویت اوج آن را به نمایش می گذارد. البته این موضوع بحث مستوفایی می طلبد که از حوصله بحث ما خارج است.







** ضرورت و چگونگی توسعه مطالعات حوزه سلامت معنوی 



در گروه سلامت معنوی فرهنگستان ما پرسش نامه ای را بر اساس تفکر شیعی تنظیم کرده ایم که در ایران کاربرد دارد و خوشبختانه این پرسش نامه که ملاک و معیاری است برای انجام اینکار در دومین همایش سلامت معنوی که در آذرماه سال گذشته رونمایی شد. در حال حاضر هر محقق و پژوهشگری که بخواهد در این حوزه کارمطالعاتی انجام دهد می تواند بر اساس این پرسشنامه و بر اساس این شاخص ها با همکاری گروه سلامت معنوی مطالعاتش را انجام دهد. خوشبختانه برخی از پژوهش ها هم در این زمینه انجام شده است. در برخی نشریات مثل ویژه نامه ی علمی- پژوهشی اخلاق پزشکی یا نشریه غدد درون ریز دانشگاه شهید بهشتی پرسشنامه این مطالعات و تحقیقات قابل دسترسی است. 



- اومانیسم : (به انگلیسی Humanism) رویکردی فلسفی و به معنای انسان گرایی است . این دیدگاه به دلیل تمرکز بر محوریت انسان در هستی ، گاه مقابل خداگرایی قرار می گیرد. در نوع افراطی تفکر اومانیستی همه چیز از انسان شروع شده و به انسان نیز ختم می شود و هیچ حقیقتی برتر از انسان وجود ندارد و اصالت به اراده و خواست انسان تعلق می گیرد.