مرکز تحقیقات اخلاق و حقوق پزشکی

طرح تحقیقاتی " بررسی تحولات داروسازی استان فارس در طی سالهای 1357 - 1304 ش بر اساس اسناد موجود در سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران "

با سلام و احترام خودتان را معرفی بفرمایید و طرح انجام یافته را به اختصار شرح دهید؟

 با سلام و عرض ادب، بنده جمال رضایی اوریمی هستم پژوهشگر غیر هیات علمی دانشکده طب سنتی دانشگاه علوم پزشکی مازندران  و به عنوان محقق مرکز تحقیقات اخلاق و حقوق پزشکی به پژوهش در حوزه تاریخ پزشکی و طب سنتی مشغول هستم. طرح مصوب اینجانب با همکاری استاد خانم دکتر فرزانه غفاری و همکاران طرح سرکار خانم سمیه مرغوب خواجه و جناب آقای دکتر مرتضی مجاهدی در خصوص بررسی تحولات داروسازی استان فارس در دوره معاصر به انجام رسید.  

نتایج پژوهش در مورد داروسازی فارس در دوره پهلوی نشان می دهد که اقدامات مهمی همچون توسعه زیرساخت‌های بهداشتی و درمانی مانند تاسیس بیمارستان و توسعه داروخانه ها، تشکیل ادارات نظارتی، ایجاد قوانین و نظارت بر داروسازان، ایجاد داروخانه‌های سیار و افزایش تأثیرگذاری پزشکان تحصیلکرده زمینه ساز تحولات گسترده‌ای در داروسازی در استان فارس شد. از سویی کمبود منابع مالی، کمبود دارو، مقاومت جوامع سنتی، نظارت ناکافی، قاچاق داروها و فعالیت بدون مجوز برخی داروسازان را می توان از مسائل و چالشهایی دانست که داروسازی استان فارس در این دوره با آن روبرو بود. پیشرفت در حوزه داروسازی و ارتقاء داروخانه‌ها و نظام دارویی، نمایانگر تأثیرات قابل توجه حکومت پهلوی اول در شکل‌گیری ساختارهای داروسازی و ارتقاء سطح بهداشت و ارائه خدمات بهداشتی در استان فارس بوده است. این پژوهش به روش تاریخی و با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی، با تکیه بر اسناد و روزنامه ها، به تحلیل و بررسِی تحولات داروسازی در استان فارس در دوره پهلوی می‌پردازد.

•  به چه دلیل این طرح را انتخاب کردید و چه دغدغه ­هایی در کشور در این خصوص وجود دارد؟

این طرح با هدف پر کردن خلأ پژوهشی در زمینه تاریخ تحولات داروسازی منطقه‌ای در ایران، به ویژه در استان فارس، انتخاب شد. با توجه به اهمیت تاریخ پزشکی و داروسازی در فهم سیر تکامل نظام سلامت و ارائه خدمات بهداشتی در کشور، بررسی دقیق این تحولات می‌تواند به ترسیم تصویری جامع‌تر از وضعیت گذشته و حال داروسازی کمک کند. دغدغه‌های اصلی در این زمینه شامل شناخت چالش‌ها و موفقیت‌های گذشته در مدیریت و توسعه زیرساخت‌های دارویی، تاثیر سیاست‌های کلان بر نظام داروسازی منطقه‌ای، و درس‌آموزی از تجارب تاریخی برای سیاست‌گذاری‌های آتی در حوزه سلامت است.

همچنین، این پژوهش به شناسایی عوامل موثر بر توسعه یا موانع پیش روی داروسازی در یک دوره حساس تاریخی (1304-1357 ش) می‌پردازد. این امر به درک عمیق‌تر از ریشه‌های برخی مشکلات کنونی در تامین دارو، نظارت بر بازار دارویی، و توزیع عادلانه خدمات دارویی در کشور کمک می‌کند. بررسی دقیق اسناد تاریخی می‌تواند بستری برای شناخت چالش‌هایی نظیر کمبود منابع مالی، قاچاق دارو، و مقاومت‌های سنتی باشد که همچنان به اشکال مختلف در نظام دارویی کشور مطرح هستند و نیازمند راهکارهای مبتنی بر تجارب گذشته و تحلیل‌های علمی هستند.

• با توجه به مطالعات و بررسی­ هایی که انجام داده­ اید، آیا تاکنون در آثار علمی به این موضوع توجه نشده است؟

علیرغم اهمیت تحولات داروسازی در شکل‌گیری نظام سلامت نوین ایران، این پژوهش نشان می‌دهد که تاکنون توجه آکادمیک کافی به تاریخ داروسازی استان فارس در دوره پهلوی (۱۳۰۴-۱۳۵۷ ش) صورت نگرفته است. پژوهش‌های پیشین بیشتر بر کلیات تاریخ پزشکی ایران متمرکز بوده‌اند یا به صورت پراکنده به جنبه‌هایی از داروسازی در سطح ملی پرداخته‌اند، اما بررسی جامع و مستند با رویکرد منطقه‌ای و با تمرکز بر اسناد آرشیوی در این زمینه به ندرت مشاهده می‌شود. بنابراین، این مطالعه با تکیه بر اسناد سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، شکاف مهمی را در ادبیات علمی موجود پر می‌کند و به درک عمیق‌تری از چالش‌ها و پیشرفت‌های این حوزه در یکی از استان‌های کلیدی کشور کمک می‌کند.

• با توجه به اینکه طرح شما به طور خاص مسئله مشکلات دارویی و قاچاق دارویی را مورد توجه قرار داده است، لطفاً بیان نمایید که چگونه می­توان این مشکل را برطرف نموده و یا بروز آن­را به حداقل رساند؟

پژوهش حاضر در زمینه تاریخ داروسازی فارس نشان می‌دهد که مشکلات دارویی و قاچاق آن ریشه‌های تاریخی عمیقی دارد و برای حل این معضلات در زمان کنونی، رویکردی چندوجهی ضروری است. تقویت نظارت‌های قانونی و نهادهای تنظیم‌گر در کل زنجیره تأمین دارو، از تولید تا توزیع، می‌تواند به شناسایی و مقابله با تخلفات کمک شایانی کند؛ همچنین، افزایش دسترسی عادلانه به داروهای مورد نیاز و کاهش هزینه‌های مرتبط می‌تواند انگیزه‌های قاچاق را به حداقل برساند و نیاز به بازار سیاه را از بین ببرد. در نهایت، آموزش و آگاهی‌رسانی عمومی در خصوص مصرف صحیح دارو و خطرات قاچاق، همراه با همکاری بین‌المللی در کنترل مرزها و تبادل اطلاعات، راهکارهای کلیدی برای تضمین سلامت دارویی جامعه و ریشه‌کن کردن معضل قاچاق دارو به شمار می‌رود.

• در نهایت چنانچه سخن پایانی برای مخاطبان دارید لطفاً بفرمایید.

با تشکر از زحمات شما، این پژوهش نه تنها به پر کردن خلأ تحقیقاتی در حوزه تاریخ داروسازی استان فارس کمک می‌کند، بلکه بینش‌های ارزشمندی را در مورد چگونگی شکل‌گیری و تکامل نظام سلامت در ایران ارائه می‌دهد. با بررسی چالش‌ها و موفقیت‌های گذشته، می‌توانیم درس‌های مهمی برای سیاست‌گذاری‌های آتی در حوزه بهداشت و درمان بیاموزیم و راه را برای توسعه پایدار داروسازی در کشور هموار سازیم. امید است این مطالعه الهام‌بخش پژوهش‌های آتی در زمینه‌های مشابه باشد و به حفظ و ارتقاء میراث علمی و بهداشتی ایران کمک کند.