به گزارش روابط عمومی مرکز تحقیقات اخلاق و حقوق پزشکی دکتر محمود عباسی رییس مرکز تحقیقات اخلاق و حقوق پزشکی که در وبینار تخصصی عدالت در آموزش برنامه مشترک مرکز تحقیقات اخلاق و حقوق پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و گروه اخلاق پزشکی دانشگاه علوم پزشکی گیلان سخن می‌گفت به چالش‌های آموزش اخلاق پزشکی در کشور پرداخت و تأکید کرد متأسفانه هیچ استانداردی برای آموزش اخلاق پزشکی در کشور وجود ندارد وی افزود:



آموزش اخلاق پزشکی در زندگی و مشاغل گروه پزشکی موضوع کلیدی است هدف این آموزش های اخلاقی این است که به دانشجویان یاد دهیم تا درک کند انسان به راستی اشرف مخلوقات است حاصل برنامه درسی اخلاق پزشکی باید تربیت پزشک باشد با صفات و کمالات والای انسانی تا بتواند وظیفه سنگینی که در این رهگذر بر پشت او سنگینی خواهد نمود با موفقیت به انجام برساند زیرا فقط یک انسان خوب می تواند طبیب خوب باشد. اساسی‌ترین توجیه برای آموزش اخلاق پزشکی جایگاهی است که برای مراقبت از بیمار در نظر گرفته می شود و هدف اصلی بهبود کیفیت مراقبت از بیمار بهبود مراقبت در طی فرآیند درمان و پیامد درمان می باشد.

به دلیل نیاز طب مدرن با آگاهی از اخلاق پزشکی و بدلیل این‌که دانشجویان رشته پزشکی در مدت تحصیل خود در معرض مسائل اخلاق پزشکی قرار می‌گیرند تدریس اخلاق پزشکی در دانشکده‌های علوم پزشکی به طور رسمی به امری لازم تبدیل شده است. آموزش اخلاق پزشکی به‌شدت در سال‌های اخیر پیشرفت کرده است تقریباً هر دانشکده پرستاری و پزشکی در جهان غرب در حال حاضر دوره‌های آموزش اخلاق پزشکی را ارائه می دهند‌ .

چنین آموزشی ممکن است هم در آموزش پیش بالینی و هم بالینی و در طول تحصیلات تکمیلی به‌عنوان بخشی از آموزش مداوم پزشکی قرار داده شود. دلایل معتبری جهت ادامه آموزش اخلاق پزشکی در سراسر دوره کاری پزشکان و سایر مراقبین سلامت وجود دارد یکی از دلایل مهم این است که برنامه درسی اخلاق پزشکی به طور مستقیم در شکل‌گیری رفتار حرفه‌ای و تربیت اخلاقی دانشجویان رشته‌های علوم پزشکی مؤثر است.



درواقع برنامه درسی اخلاق پزشکی تاثیرگذاری عوامل اجتماعی فرهنگی اقتصادی سیاسی در شکل‌گیری رفتار حرفه‌ای و اخلاقی دانشجویان را مهندسی می‌کند و دانش نگرش و مهارت‌های آنان را براساس جهان‌بینی و مبانی فلسفی و ارزشی جامعه که زیربنای اصول اخلاق پزشکی است شکل می دهد. آموزش اخلاق پزشکی بنا به نیازهای زیر یک ضرورت در برنامه درسی رشته‌های علوم پزشکی محسوب می شود:

۱_نیاز به افزایش حساسیت دانشجویان به مشکلات و مسائل اخلاق پزشکی .

۲_نیاز دانشجویان به دانش خاص که قادر به شناسایی و توصیف مشکلات و نیازهای اخلاق پزشکی باشند.

۳_ نیاز آشنایی دانشجویان با ابزارهای عقلانی و فرایندهای تفکر اساسی برای تجزیه و تحلیل و حل مشکلات اخلاقی.

۴_نیاز آشنایی دانشجویان با دیدگاه های فلسفی قانونی فرهنگی و مذهبی در حل مشکلات و نیازهای پزشکی و اخلاقی.

۵_نیاز دانشجویان به مهارت‌ها و توانایی‌های لازم برای بررسی و تجزیه و تحلیل منطقی مسائل اخلاقی حل‌نشده.

۶_اهمیت احترام به بیماران هم‌دردی و شفقت نسبت به آن‌ها و تاکید بر محوریت بیمار به جای بیماری و اهمیت ارزش‌های انسانی.

۷_ نیاز به متخصصان و کارشناسان پزشکی در حوزه اخلاق پزشکی.



وی در ادامه چالش‌های آموزش اخلاقی را این‌گونه برشمرد :

چالش‌هایی که آموزش اخلاق پزشکی با آن مواجه می‌باشد این است که آیا آموزش های فعلی مرتبط و کافی است ؟مؤثرترین برنامه درسی اخلاق پزشکی که موجب نتیجه مثبت می شود چیست؟



تحقیقات متعدد نشان می‌دهد که هیچ استانداردی برای آموزش اخلاق پزشکی ارائه نشده است و پرسش‌های مطرح‌شده به بررسی بیشتری نیاز دارند .درحال حاضر تعریف یک آموزش مؤثر برای عملکرد حرفه‌ای در حیطه اخلاق زیست پزشکی یک موضوع چالش برانگیز است رسالت و اهداف باید بدقت تهیه شود مهارت متعددی لازم است تا فرد در این حوزه بتواند موفق عمل کند اهداف و روش‌های آموزش اخلاق پزشکی هنوز به طور واضح و روشن بیان نشده است .

این‌که چه چیزی را باید آموزش و چگونه باید آن را آموزش داد و این‌که چگونه دریابیم که آیا در حقیقت ما چیزی را که می‌خواهیم به آن دست یافته ایم یا نه و شاید مهم‌ترین و بحث‌انگیزترین سوال این است که آیا آموزش اخلاق پزشکی تأثیری بر کیفیت مراقبت از بیمار دارد. درواقع بخشی از این چالش‌های مرتبط با اهداف آموزش اخلاق پزشکی است .برخی مربوط به مشکلات دسترسی به این اهداف هستند و بخشی نیز مربوط به نگرانی‌های عمومی درباره رابطه بنیادین و اصلی بین آموزش اخلاق پزشکی و حرفه پزشکی است.

یکی از چالش‌های مهم در برنامه درسی اخلاق پزشکی نوع انتظاری است که از آموزش اخلاق پزشکی می رود. گروهی معتقد هستند که هدف آموزش اخلاق پزشکی توانمند کردن فرد برای استدلال‌های اخلاقی در مواجهه با تنگناهای اخلاقی است و این‌که دانشجویان توانایی شناختی برای مباحثه استدلال و استنتاج اخلاقی را بدست آورند .در مقابل گروهی دیگر معتقدند که اهداف آموزش اخلاق پزشکی تغییر شخصیت دانشجویان است و به بیان دقیق‌تر هدف این است که هویت اخلاقی پیدا کنند و تاکید دارد که هدف آموزش اخلاق پزشکی مطلقاً این نیست که اخلاق یا فلسفه اخلاق را به‌عنوان یک نظم عقلانی آموزش دهد بلکه اساساً برای تغییر دادن رفتار اخلاقی است.

گرایش اول هدف آموزش اخلاقی این است که دانشجویان قادر باشند اصول اخلاقی را درک کنند. رابطه بین قانون و اخلاق را درک کنند مسائل اخلاقی را تشخیص دهند و ارزش های مغایر را شناسایی کنند و بطور مستدل قضاوت اخلاقی کنند اما در گرایش دوم پرورش پزشک هدف آموزش اخلاق پزشکی است که نه‌تنها یک نگرش انسانی و شناخت انسانی و اخلاقی دارد بلکه رفتار انسانی را هم از فرد بروز می دهد. در این دیدگاه تلاش مشخص و ملموسی برای وسعت دادن به توانایی پزشکان برای داشتن رابطه متقابل با بیماران خود به‌عنوان یک موجود انسانی است و درنتیجه کیفیت مراقبت را بهبود می‌بخشد .هرچند به دلیل این‌که دستیابی به این هدف ممکن است به شکست و ناکامی منجر شود کمتر در برنامه درسی اخلاق پزشکی به آن توجه می شود.

اختلاف نظرها درباره این‌که برنامه درسی اخلاق پزشکی باید برای دانشجویان پزشکی سرشار از مجموعه مهارت‌ها برای حل مشکلات اخلاقی باشد و یا پرورش شخصیت دوگانگی قابلیت و مهارت همچنان باقی است. یکی دیگر از چالش‌های مهم در آموزش اخلاق پزشکی این است که تا چه میزان می‌توان به اهداف آن دست یافت و شاید به همین دلیل است که مهم‌ترین اهداف اخلاق پزشکی آن‌هایی هستند که امکان دستیابی به آن‌ها در بهترین حالت وجود دارد و براحتی قابل اندازه‌گیری هستند. اهداف مربوط به شخصیت اخلاقی و خصوصاً رشد اخلاقی نه تنها برای دستیابی سخت و مشکل هستند بلکه در طول تحصیل و  پس از فارغ‌التحصیلی با افت همراه هستند به همین منظور تعدادی راه حل عملی برای بهبود آموزش اخلاق پزشکی ارائه شده‌است که در میان آن‌ها قاطع‌ترین راه‌حل تلاش برای این است که آموزش اخلاق پزشکی بخشی از فرایند وسیع جامعه‌پذیری حرفه‌ای باشد و به‌صورت یک برنامه منسجم و نظام‌یافته درآید که ابتدا بر اختلافات درونی بین برنامه درسی پنهان و برنامه رسمی آموزش پزشکی غلبه کند و این‌که آموزش اخلاق پزشکی فقط به کلاس‌های اخلاق رسمی صرفاً نظری محدود نشود.

در خصوص چالش‌های آموزش اخلاق پزشکی در ایران علاوه بر چالش‌های ذکرشده مسائل و چالش‌های دیگری نیز وجود دارد ازجمله این‌که علی‌رغم ابلاغ برنامه درسی اخلاق پزشکی از سوی وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی حرکت دانشگاه‌ها محتوای درس را به فراخور توانایی خود در ارائه آن تغییر داده‌اند و می‌توان گفت برنامه یکسان و مورد توافقی در مورد این واحد درسی در دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور وجود ندارد .در دانشگاه علوم پزشکی تهران نیز تا قبل از بازنگری برنامه درسی اخلاق پزشکی در سال ۱۳۸۵ به مدت ده سال گروه پزشکی قانونی متولی ارائه این درس بود درحال حاضر نیز به دلیل کمبود مدرسان آگاه و صاحب تجربه در این حیطه گسترش آموزش اخلاق پزشکی در سراسر کشور خصوصاً با شیوه‌های به‌روز و مفید را با مشکل روبرو کرده است.

با توجه به عدم وجود متخصصان اخلاق پزشکی تدریس این درس را اغلب متخصصانی از رشته‌های مختلف پزشکی به عهده دارند که معمولاً بر اساس علاقه فردی و بسته به میزان دسترسی شان به منابع و مطالعه خود آموز توانمندی نسبی در ارائه درس به دست آورده اند. آموزش نظام‌مند افرادی در این حوزه که بتوانند آموزش اخلاق پزشکی را به شیوه‌ای علمی و مؤثر انجام دهند از نیازهای بارز و محسوس تمامی دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور است .بطور خلاصه آموزش اخلاق پزشکی در کشور ما علاوه بر چالش‌های جهانی که به آن اشاره شد با چالش‌ها و مشکلات دیگر مواجه است از قبیل:

۱_در غالب دانشگاه‌ها و دانشکده‌های علوم پزشکی مدرسان درس اخلاق پزشکی تخصصی اخلاق پزشکی ندارند.

۲_منابع مشخصی به‌عنوان مرجع درس اخلاق پزشکی در دانشگاه‌ها موجود نیست و برخی از دانشگاه‌ها نیز جزواتی را به‌عنوان منبع این درس تألیف و تهیه نموده اند.

۳_در برخی دانشگاه‌ها به‌جای مبانی اخلاق پزشکی مباحث مربوط به پزشکی قانونی تدریس می‌شود در تعدادی از دانشگاه‌ها گروه معارف اسلامی و در برخی دیگر گروه پزشکی قانونی متولی آموزش این درس می‌باشند.

۴_در اغلب موارد به جای عناوین و اهداف کاربردی بیشتر موضوعات نظری و تاریخچه اخلاق پزشکی تدریس می شود.

۵_عناوین آموزش این درس از یک دانشگاه به دانشگاه دیگر متفاوت است و الگویی برای برنامه درسی اخلاق پزشکی در کشور موجود نیست.

۶_واحد اخلاق پزشکی نیازهای واقعی آموزش دانشجویان در این حیطه را تامین نمی‌کند.

۷_بیشتر مباحث نظری است نه عملی و بالینی.

۸_گروه تخصصی اخلاق پزشکی در ۷۳ درصد دانشکده های پزشکی وجود ندارد.