*دکتر محمود عباسی -معاون حقوق بشر و دستیار ویژه حقوق شهروندی وزیر دادگستری

با نزدیک شدن به ایام آخر سال و فرا رسیدن شب چهار شنبه سوری نگرانی های شهروندان مخصوصا خانواده ها در خصوص صدمات حاصله از مواد منفجره زیاد می شود بطوری که در این روز همه در تب و تاب سریع رسیدن به خانه قبل از غروب آفتابند. کارمندان به ویژه خانم ها در ادارات وشرکت های مختلف بدنبال این هستند که هرچه سریعتر به خانه برسند تا در مسیر برایشان حادثه ای پیش نیاید.

والدین مرتب تلفنی با بچه هایشان در تماسند که اگر بیرون کاری دارند سریعتر به خانه برگردند، سالمندان حتی المقدور در ساعات پایانی عصر بیرون نیامده که مبادا گرفتار شوند و غروب در خیابان باشند، صدا و سیما مرتب مصاحبه با مسئولان آتش نشانی و پلیس و اورژانس را پخش می کنند و هر یک نکته ای می گویند.

هیچکس محاسبه نمی کند که چه گردش مالی میلیاردی در فروش مواد منفجره در چهارشنبه آخر سال نهفته است و به جیب چه کسانی می رود؟ هیچکس محاسبه نمی کند که چه میزان از بودجه عمومی ویژه این شب هزینه می شود تا صدمات به مردم کمتر باشد؟ هیچکس نمی پرسد که این منابع را آیا نمی شد برای شادی منطقی و لذت بخش همه مردم هزینه کرد؟

بنابر گزارشی که چندی قبل در روزنامه شرق به چاپ رسید طبق آمار مرکز آمار ایران اگر هر ۲۳ میلیون و ۸۰۰ هزار خانواده ایرانی فقط یک نوع از مواد محترقه ارزان قیمت، به طور مثال یک آبشار ۲هزارتومانی خریداری کند. در روزهای پایانی سال گردش مالی این مواد محترقه به ۴۷ میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان از کشور خارج می شود. این در حالی است که برای برگزاری مراسم تا چندصدهزارتومان نیزتوسط یک نفر هزینه می شود.

سخن از این دردها از قاعده و قانون و نگاه حقوقی خارج است؟ سلب آسایش عمومی نقض آشکار حقوق شهروندی است؛ باید همه عمیق تر به این وضع جامعه خود فکر کنیم و به این سوال پاسخ دهیم که ریشه این دردها کجاست که این گونه برخی را بر آن می دارد تا به دیگران صدمه بزنند. این چه دردی است که عقل و هوش از کف برخی ربوده و در مسیری گام می گذارند که یک جامعه را نگران و مضطرب می سازد به جای آنکه شادی را بین مردم تقسیم کند.

نیاکان ما در این شب شادی را بین هم تقسیم می کرده اند و همبستگی خانواده ها را تقویت می نموده اند. از آن میراث ها چه ساخته ایم؟ آیا نباید هرفرهنگ پویایی، بتواند خود را مستمرا پالایش کند و سنت های خود را روز آمد نموده و متناسب با هر زمانه شکل منطقی آنرا پیدا کند واصل وریشه درست فرهنگ خود را حفظ وبه آیندگان منتقل کند؟

تا همه نخواهیم، همین روال ادامه خواهد یافت و بیم و اضطراب ها و خسارت های مادی و معنوی و جسمانی تداوم دارد.

هر گاه همه بخواهیم و به سلامت خود و دیگران اهمیت دهیم، روش درست شادی کردن در چهارشنبه آخر سال پیدا خواهد شد و سودجویان بازیگر با سلامت جامعه منزوی خواهند گشت.

متأسفانه، تعدادی افراد فرصت‌طلب و سودجویان پیدا و پنهان نسبت به حقوق شهروندی مردم و شهروندان بی گناه، به بهانه چهارشنبه سوری اقدام به تهیه و توزیع گسترده و فراگیر انواع مواد محترقه انفجاری و آتش‌زا و حتی، دست ساز بین مردم می‌کنند. از آنجا که خریداران اینگونه مواد را اکثراً، جوانان و نوجوانان تشکیل می‌دهند که با به‌کارگیری این گونه مواد در معابر عمومی و مراکز پرجمعیت باعث ایجاد صداهای مهیب انفجاری‌، رعب و وحشت و سلب آسایش شهروندان شده و به تبع آن، زمینه اخلال در نظم و آسایش عمومی و ایجاد مزاحمت برای بانوان و اطفال را فراهم می‌کند، به نحوی که در طول سالیان گذشته بر اثر اقدامات مذکور و احتــراق چنین موادی، بسیاری از مردم ، کودکان، نوجوانان و جوانان به علت انفجار یا احتراق جان خود را از دست داده یا دچار صدمــات شدید و غیر قابل جبرانی شده‌اند و در برخی موارد نیز خسارات مالی فراوانی به مردم و استفاده کنندگان آنها واردشده است.بروز پاره ای انحرافات و استفاده از انواع ترقه و برافروختن آتش های مهیب از سوی برخی افراد در سالهای گذشته موجب شده است تا شاهد انواع سوختگی ها و صدمات جدی روحی و روانی به افراد شرکت کننده در این مراسم باشیم به گونه ای که عده ای از منتقدان به آن، عنوان «چهارشنبه سوزی» داده اند ودر چندین سال گذشته شاهد جلوه دیگری از مزاحمت ها هستیم وآن هیاهوی رقص و پایکوبی مختلط جوانان با صدای بلند وگوش خراش سیستم های صوتی خودروها در خیابان ها و مهمانی های مختلط پر سروصدا که نادیده انگاشتن حقوق شهروندی است.

حمل، نگهداری، خـــرید و فروش و توزیع و ساخت و مونتاژ مواد محترقه به موجب قانون مجازات قاچاق اسلحه و مهمات و دارندگان سلاح و مهمات غیرمجاز مصوب ۷/۶/۱۳۹۰؛ جرم محسوب و از ۳ ماه و یک روز تا ۲ سال حبس برای مرتکبین اینگونه جرایم در نظر گرفته شده است.

مطابق ماده ۶۷۶ همان قانون: “هر کس اشیاء منقول متعلق به دیگری را به آتش بزند به حبس از شش ماه تا سه سال محکوم خواهد شد”. همچنین ماده ۶۷۷ این قانون مقرر می دارد: “هر کس عمداً اشیاء منقول یا غیرمنقول متعلق به دیگری را تخریب نماید یا به هر نحو، کلاً یا بعضاً تلف نماید و از کار اندازد، به حبس از شش ماه تا سه سال محکوم خواهد شد”. در همین ارتباط، برابر ماده ۶۷۸ قانون مزبور: “هرگاه جرائم مذکور در مواد ۶۷۶ و ۶۷۸ به وسیله مواد منفجره واقع شده باشد، مجازات مرتکب دو تا پنج سال حبس است”. وضعیت موصوف، متاسفانه، یکی از پیامدهای خسارت بار و مجرمانۀ حاصل از اقدامات مرتبط با چهارشنبه سوری نیز محسوب گشته و قابل تحقق است!. چه بسیار اموال منقول و غیرمنقولی که طعمه حریق و آتش شده یا به شدت، مورد تخریب و انفجار واقع شده اند و هر آینه نیز با تکرار این روند غیر قابل تجریه و بازآموزی، تکرار خواهند شد!

بعلاوه، برابر ماده ۶۸۹ قانون مجازات اسلامی همان قانون هرگاه اقدامات انجام شده منتهی به قتل یا نقص عضو یا جراحت و صدمه به انسانی شود، مرتکب علاوه بر مجازات های مذکور، حسب مورد به قصاص و پرداخت دیه و در هرحال، به تادیه خسارت وارده نیز محکوم خواهد شد.

از اینرو، صدمات وارده به جسم و جان شهروندان در اثر استفاده از مواد محترقه و انفجاری چهارشنبه سوری و مانند آن می تواند مستوجب مجازات قانونی مقرر در قانون باشد.

لذا با توجه به ماده ۶۱۸ قانون مجازات اسلامی که مقرر می دارد «هرکس باهیاهو وجنجال یا حرکات غیرمتعارف یا تعرض به افراد موجب اخلال نظم و آسایش و آرامش عمومی شود یا مردم را از کسب و کار باز دارد به حبس از سه ماه تا یکسال و تا (۷۴) ضربه شلاق محکوم خواهد شد.»؛ این موضوع قابل پیگیری است.

لذا با توجه به مراتب فوق بنظر می رسد برنامه ریزی و مدیریت موضوع چهارشنبه سوری بسیار حائز اهمیت است و همه باید شرایطی را فراهم کنیم تا جنبه ملی بودن و شاد و مفرح بودن این سنت دیرینه حفظ شود و از آن به عنوان عاملی برای اتحاد، انسجام و همبستگی اجتماعی و ملی نام برده و متولیان امر را به برنامه ریزی های خوبی برای استقبال از این جشن ملی بهره گیریم.

به راستی، کارکرد دولت و دوائر دولتی و انتظامی را در تکرار حوادث زیانبار ملی در چهارشنبه سوری و عدم هدایت بی خطر و هدفمند آن و نیز جلوگیری جدی و همه جانبه از ورود و توزیع و یا تولید و عرضه مواد محترقه و عدم فرهنگ سازی موثر در بین خانواده ها با استفاده از رسانه ها و ابزارهای فرهنگی را چگونه باید توجیه و ارزیابی کرد؟

علاوه بر این، باید شادی عمومی در طول سال وجود داشته و ضمن افزایش مستمر سرانه شادی در جامعه، در فرهنگ مردم و مسئولان نیز نهادینه گردد تا افراد و شهروندان منتظر یک روز از سال نباشند که بخواهند از خانه بیرون بیایند و شادی گروهی و حتی، مخرّب در قالب چهارشنبه سوری داشته باشند. با به روز کردن قوانین و اجرای درست آنها، همراه با توجه به «طرح جامع و ملی چهارشنبه‌سوری» و هدایت آن از سوی متولی و سازمانی خاص، با شرح وظایفی مشخص و تعریف شده و نیز با استفاده از مواد آتش‌زای بی‌خطر و همسو با فرهنگ و تاریخ ایرانی و ملی و فراهم آوردن موجبات شادی و نشاط عمومی مردم، می توان از ظهور و بروز بسیاری از آسیب های خطرناک وضعیت موجود در چهارشنبه سوری پیشگیری و جلوگیری گردد؟

اگر چنین شادی‌هایی بی رونق شود، در سال‌های آینده، همانطور که والنتاین جای خودش را در بین افراد جامعه باز کرده، هالوین هم وارد جامعه ایرانی خواهد شد و جای مراسمی مانند چهارشنبه‌سوری را می‌گیرد!. تحقق این حقیقت، علاوه بر فضاهای خصوصی با استفاده از شبکه های مجازی، گسترش فزاینده و غیر قابل انکاری را به خود خواهد گرفت. باید برای امروز فکر کرد، چراکه ، فردا؛ زود، دیر می شود…!

پس به نظر می رسد برای جلوگیری از تکرار این گونه حوادث و یا عدم انحراف از اصل و ریشه این گونه مراسم و سنت ها، ابتدا باید خانواده ها و افراد جامعه اصل و حقیقت و طرق درست را به دیگران و فرزندان خود انتقال دهند و مسئولین از ساخت، ورود و توزیع و فروش مواد محترقه خطرناک جلوگیری کنند و با متخلفان برخورد شود و در نهایت باید مراسمی برنامه ریزی شود تا همانند راه پیمائی 22 بهمن و سایر مراسم های ملی، آیینی طراحی و اجرا شود تا تمام مردم جامعه و شهروندان در محیطی امن و شاد بتوانند در کنار هم آئین و رسوم های موجود در فرهنگ ایرانی را به مورد اجرا گذارند و دیگر شاهد اتفاقات ناگوار و جبران ناپذیر و مزاحمت ها و نقض حقوق شهروندان نباشیم.