به گزارش پایگاه اطلاع رسانی وزارت دادگستری، محمود عباسی، رییس مرکز تحقیقات اخلاق و حقوق پزشکی و معاون حقوق بشر و امور بین الملل وزیر دادگستری در جلسه افتتاحیه همایش حقوق شهروندی و گفتمان انقلاب اسلامی که در وزارت دادگستری برگزار شد، ضمن خیر مقدم به حضار و تبیین اهداف برگزاری این همایش به ایراد سخنرانی پرداخت.

وی به عنوان دبیر علمی همایش در سخنانی به تشریح اهداف و ویژگی های حقوق شهروندی و گفتمان انقلاب اسلامی پرداخت و گفت:

·         حقوق شهروندی را حقوق بشری می­ دانند که در درون یک کشور و به واسطه به رسمیت شناخته شدن از سوی قانونگذار قانونی تلقی می­ شود. بنابراین حقوق شهروندی زمانی مجال بروز می­ یابد که حقوق بشر می­ خواهد در چارچوب یک جامعه مدنی با در نظر گرفتن اولویت ­های زندگی اجتماعی از جمله مصالح عمومی، منافع عمومی، اخلاق عمومی، امنیت عمومی، بهداشت عمومی و... در قلمرو حکومتی خاص، در سرزمینی معیّن و در مورد مردمانی مشخص شکل قانونی و اجرایی به خود بگیرد.

·         نظر به آنکه اولویت ­های مؤثر در حقوق شهروندی دارای خصیصه ملی است، لازم است نه بر اساس اندیشه های وارداتی و نه به موجب رویکردی ترجمه ­ای و تقلیدی که با ابتناء بر ارزشهای بومی و به موجب رویکردی تحقیقی در دستور کار قرار گیرد. عنایت به این ضرورت هنگامی اهمیت فائقه می­ یابد که از عمق و غنای فرهنگ اسلامی ـ ایرانی در حوزه حقوق شهروندی آگاهی یافته و این میراث عظیم را در تدوین و توسعه حقوق شهروندی لحاظ نماییم.

·         به موجب حقوق بشر در اندیشه و فرهنگ غربی ـ که اسناد بین­ المللی حقوق بشر هم تا اندازه زیادی ملهم از آن بوده است ـ صرفاً کرامت ذاتی انسان است که منشأ اثر واقع می­ شود و سایر شئون بشری از دین و مذهب و جنسیت گرفته تا ملیت و رنگ و نژاد و زبان همه در مواجهه با حقوق بشر حل و بلکه منحل می­ شوند. این در حالی است که در فرهنگ بارور اسلامی ـایرانی، همه شئون بشری از یکدیگر تأثیرپذیر و بر یکدیگر تأثیر گذارند؛ در این بینش یکی از منابع پویا و زاینده حقوق بشر مذهب است. در این زمینه نمونه ­هایی عینی و ملموس از عنایت ویژه این فرهنگ به حقوق بشر و شهروندی موجود است:

1ـ آیه 70 از سوره مبارکه اسراء «و لقدکرمنا بنی ادم و حملناهم فی البر و البحر و رزقناهم من الطیبات و فضلناهم علی کثیر ممن خلقنا تفضیلا» که صراحتا توجه به کرامت ذاتی در اسلام است؛

2ـ آیه شریفه دیگر آیه 13 از سوره مبارکه حجرات است که می­ فرماید «یا أیّها النّاس إنّا خلقناکم من ذکرٍو أنثی و جعناکم شعوباً و قبائل لتعارفوا إنّ أکرمکم عنداللّه أتقاکم». این آیه نشانه عنایت اسلام به نوع دیگری از کرامت است که در حقوق بشر غربی از آن خبری نیست و آن کرامت اکتسابی یا ارزشی است؛ کرامتی که ناشی از گام نهادن در مسیر انسانیت و ارزش­ های انسانی است؛

3ـ حضرت امیر علیه­السلام در نامه­ معروف خویش خطاب به مالک اشتر می­ فرماید: «بدان ای مالک که مردم بر دو دسته ­اند: یا با تو در دین برادرند یا در انسانیت برابر». ایشان با این تعبیر حتی غیر مسلمانان جامعه را که از پیروان ادیان و مذاهب گوناگون بودند برخوردار از حقوق شهروندی و مستحق احساس امنیت می­ دانند. این موضوع گویای آن است که وقتی اقلیت ­ها در جامعه اسلامی از حقوق شهروندی برخوردارند، به طریق اولی شهروندان و اتباع جامعه اسلامی را باید از حقوق مزبور بهره ­مند دانست؛

4ـ شیخ ابولحسن خرقانی جمله معروفی دارد که «هر که در این سرا درآید نانش دهید و از ایمانش مپرسید چه آنکس که به درگاه باری تعالی به جان ارزد البته بر خوان بوالحسن به نان ارزد». این تعبیر نشان از اوج و اعتلای مفهوم حقوق بشر در عرفان اسلامی و فرهنگ ایرانی دارد؛

·         ویژگی ­های گفتمان انقلاب اسلامی :

1ـ انقلاب اسلامی بر پایه عدم امکان تفکیک دین از سیاست شکل گرفته و قوام یافته است و از این رو منبع ایدئولوژیک آن مذهب است. ویژگی این انقلاب به تصریح مقدمه قانون اساسی مکتبی و مذهبی بودن آن است؛

2ـ مشارکت و نقش مردم از ضروریات آن بوده است و از این رو در قالب جمهوری اسلامی سازماندهی شده است. اراده سیاسی  و مشارکت مردم در ادوار مختلف انتخابات نیز مجدداً جریان می­ یابد؛

3ـ بر مبنای ارزش ­ها و باورهای جامعه اسلامی ایران و اقتضائات فرهنگ اسلامی شکل گرفته است و چون اسلام قائل به جامعه­ ای یگانه و فرهنگی یگانه برای عموم انسان­ها است، قابلیت جهان شمولی دارد؛

4ـ تأکید بر اعتدال­ گرایی و قانونمداری در برنامه ­ریزی و اقدام دارد؛ امری که هم در بیانات امام راحل و مقام معظم رهبری تصریح شده و هم در آموزه ­های اسلامی پیش­ روی امت قرار گرفته است؛ اساساً «امت وسط» خصوصیت جامعه‌ی اسلامی است؛ «و كذلك جعلناكم امّة وسطا لتكونوا شهداء علی النّاس و یكون الرّسول علیكم شهیدا»؛

5ـ تأکید بر استکبارستیزی داشته و در این راستا نه تنها حمایت از منافع ملی، بلکه حمایت از مستضعفین در مقابل مستکبرین را در خارج از کشور نیز فراهم می­ کند و مبارزه را تا نجات ملل محروم و ستمدیده ادامه می ­دهد.

·         ویژگی ­های حقوق شهروندی:

1ـ از جمله منابع حقوق شهروندی مذهب و فرهنگ است. از این رو حسب تعریف آن که در جامعه ­ای معیّن و بر اساس باورها و نیازهای ویژه آن شکل می­ گیرد، نمی ­تواند فارغ از آورده ­های مذهب تشیع و فرهنگ اسلام در این زمینه باشد. در نتیجه مبانی مذهبی باید از جمله درون­مایه ­های اصلی آن باشد؛

2ـ حقوق شهروندی نیاز به وضع و تصویب داشته و وابسته به اراده دولت و حکومت است، اراده­ ای که ملت به دولت و حکومت تفویض می ­کند و اساساً مشارکت مردم از ارکان حقوق شهروندی است. در این زمینه مشارکت و نقش و جایگاه مردم به عنوان یکی از آرمان ­های گفتمان انقلاب بسترساز و تسهیل کننده حقوق شهروندی است؛

3ـ گستره حقوق شهروندی ملی است و ازجامعه ­ای به جامعه دیگر متغیر است، هر چند حقوق بشر به عنوان مبنای آن جهان شمول و جهان ­وطن است؛ به واقع جنبه­ های حقوق بشری در حقوق شهروندی جامعه اسلامی ایرانی که هسته مرکزی این حقوق را تشکیل می­ دهد و حقوق بشر اسلامی نیز نامیده می ­شود،می ­تواند در زمره آرمان ­های جهان شمول گفتمان انقلاب به شمار رود؛

4ـ حقوق شهروندی ناظر به زیست اجتماعی انسان است، یعنی انسانی که از مرحله طبیعی گذشته و با گذار به زندگی مدنی قانون مند شده است؛ اساساً گفتمان انقلاب اسلامی نیز ناظر به اجرای منویات اسلامی در سطح جامعه و به ویژه در حوزه عمومی بوده است و از این رو جهت­ گیری حقوق شهروندی در راستای گفتمان انقلاب قابل تعریف است.

5ـ حقوق شهروندی متضمن رابطه ­ای وثیق میان شهروند و دولت است، رابطه­ ای که گاه از آن به تابعیت تعبیر می­ شود. در گفتمان انقلاب اسلامی مشابه این رابطه را می ­توان میان دولت اسلامی و مسلمانان اقصی نقاط جهان برقرار نمود. اگرچه در قالب جمهوری اسلامی ایران و قانون اساسی، رابطه نخست برای دولت حق و تکلیف ایجاد می ­کند، اما مطابق آرمان­ های انقلاب که در مقدمه قانون اساسی نیز تصریح گردیده، رابطه دوم حداقل به صورت رابطه ­ای معنوی قابل احراز است. شاید بتوان گفت مفهوم شهروند در گفتمان انقلاب به کلیه مسلمانان تسرّی می­ یابد.

·         جمهوری اسلامی ایران در راستای گفتمان انقلاب اسلامی گام­ های مؤثری در حوزه حقوق شهروندی برداشته شده است. علاوه بر قانون اساسی که فصل سوم آن با عنوان حقوق ملت مصادیقی از این حقوق را بر می­ شمارد، در برخی قوانین عادی نیز توجه به حقوق شهروندی ملحوظ گردیده است؛ از جمله ماده واحده قانون احترام به آزادی ­های مشروع و حفظ حقوق شهروندی مصوب 1383/2/15، قانون ارتقاء سلامت نظام اداری و مقابله با فساد مصوب 1390/8/7، قانون حمایت از آمران به معروف و ناهیان از منکر مصوب 1394/2/2 و قانون برنامه پنج­ ساله پنجم توسعه (1394-1389). التفات نظام حقوقی ایران به مقوله حقوق شهروندی در ساختارهای موجود نیز بی ­تأثیر نبوده و برخی دستگاه­ های اجرایی در میان ارکان خود بخشی را به حقوق شهروندی اختصاص داده­ اند. در چنین شرایطی که موازین قانونی به صورت پراکنده موضوع را مدنظر قرار داده و در ساختارها نیز بعضاً نهادهای موازی شکل گرفته و مرجع هماهنگ­ کننده­ای تعیین نشده است، اتخاذ گام­ هایی در حوزه قانونگذاری و نهادسازی ضرورت داشته و علاوه بر آن به منظور ارتقاء آگاهی ­های عمومی و تجهیز دست­ اندرکاران به دانش لازم در این زمینه، آموزش حقوق شهروندی نیز اولویت خواهد داشت.

·         در نتیجه ضروری است در راستای احیای حقوق شهروندی سازوکارهای عملیاتی نوینی تدبیر شود. همایش­ هایی از این دست می­ تواند منجر به ارائه راهکارهایی جهت نیل به این مهم در چارچوب گفتمان، آرمان ­ها و ارزش ­های انقلاب اسلامی باشد. 

·         هدف از برگزاری از این همایش – تعاطی افکار و آراء و ارائه چارچوبی مناسب به منظور بسط و گسترش حقوق شهروندی در پرتو گفتمان انقلاب اسلامی است.