مرکز تحقیقات اخلاق و حقوق پزشکی

- با سلام و احترام، خودتان را معرفی بفرمایید و طرح انجام‌یافته را به اختصار شرح دهید؟

با سلام و عرض ادب، بنده شهرزاد ذوالعلی از مجریان طرح، فارغ‌التحصیل ارشد مامایی از دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، دارای سابقه ۳ سال طرح هیأت علمی در دانشگاه علوم پزشکی کرمان و دانشجوی دکترای بهداشت باروری دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی (در حال ثبت‌نام) هستم. همچنین استاد دکتر فریبا برهانی مجری دیگر، و دکتر فروزان اکرمی و دکتر امیر الماسی از همکاران طرح هستند که با هدف طراحی پرسشنامه سنجش دیسترس اخلاقی ماماها و تعیین شدت و فراوانی آن در ماماهای شاغل در مراکز زایمانی، این پژوهش را اجرا نمودیم.

در مطالعه توصیفی-تحلیلی حاضر، پس از مرور متون، پرسشنامه سنجش دیسترس اخلاقی ماماها طراحی شد و شدت و فراوانی آن در ۱۷۲ نفر از ماماهای شاغل در مراکز زایمانی وابسته به دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در سال ۱۳۹۵ تعیین گردید. نحوه امتیازبندی پرسشنامه برای تعیین شدت دیسترس اخلاقی بر اساس طیف لیکرت ۵ امتیازی و برای تعیین فراوانی مواجهه با دیسترس اخلاقی بین ۲ تا ۶ بار امتیازدهی شد.

روایی صوری و محتوایی پرسشنامه بر اساس نظر ۱۰ تا ۱۵ نفر از اعضای هیأت علمی و خبرگان و با استفاده از شاخص روایی محتوا (CVI=0.932) محرز شد. پس از اصلاحات لازم و تأیید اعتبار محتوا، آلفای کرونباخ 0.9519 برآورد گردید. سپس داده‌ها با پرسشنامه بدون نام و به‌صورت خودگزارشی از طریق توزیع فرم‌های پرسشنامه بین ماماهای شاغل در لیبر، در شیفت‌های صبح و عصر و به روش در دسترس جمع‌آوری شد. داده‌ها با نرم‌افزار SPSS و با استفاده از آمار توصیفی و تحلیلی تجزیه و تحلیل گردید.

در نهایت میانگین و انحراف معیار شدت و فراوانی دیسترس اخلاقی در ماماهای مورد مطالعه به ترتیب 3.85±0.75 و 3.03±0.48 بود. بیشترین شدت و کمترین فراوانی دیسترس اخلاقی مربوط به حیطه «همکاری برای سقط جنین» و کمترین شدت مربوط به حیطه «سازمانی» بود. در حالی که بیشترین فراوانی دیسترس اخلاقی به حیطه «مراقبت بیهوده» اختصاص داشت.

بین میانگین شدت و فراوانی دیسترس اخلاقی با نوع اشتغال، سنوات کاری، مذهب، نژاد و وضعیت تأهل ارتباط آماری معناداری مشاهده نشد (p>0.05). اما بین میانگین شدت دیسترس اخلاقی در سطح تحصیلات کاردانی با سطوح تحصیلی بالاتر تفاوت معنادار وجود داشت (p=0.002). همچنین، بین سن و فراوانی دیسترس اخلاقی ارتباط معناداری دیده شد (p=0.01). یافته‌های مطالعه نشان داد که شدت و فراوانی دیسترس اخلاقی در ماماهای شاغل در لیبر نسبتاً بالا است.

- به چه دلیل این طرح را انتخاب کردید و چه دغدغه‌هایی در کشور در این خصوص وجود دارد؟
دیسترس اخلاقی به عنوان احساس ناراحتی یا عدم تعادل روانی توصیف می‌شود که در نتیجه ناتوانی در انجام اقدام اخلاقی صحیح، علی‌رغم آگاهی از آن، به علت موانعی نظیر کمبود وقت، مخالفت مقام مافوق، محدودیت‌های پزشکی، سیاست‌های سازمانی و ملاحظات فردی یا اعتقادی ایجاد می‌شود.

ماماها به عنوان نیروی اصلی ارائه‌دهنده مراقبت به زنان باردار، در مواجهه با این چالش ممکن است دچار افت کیفیت کاری، نارضایتی شغلی و حتی ترک شغل شوند. کاهش کیفیت مراقبت در چنین شرایطی می‌تواند به افت عملکرد سیستم سلامت در دستیابی به اهداف ارتقای سلامت مادر و نوزاد و تجربه مثبت از بارداری و زایمان منجر گردد.

با توجه به سیاست‌های کلان کشور در حوزه افزایش موالید، بررسی شدت و فراوانی دیسترس اخلاقی در ماماهای شاغل در مراکز زایمانی، می‌تواند راهگشای ارائه راهکارهای مؤثر برای کاهش دیسترس اخلاقی و بهبود کیفیت مراقبت مامایی و خدمات سلامت مادر و نوزاد باشد.

- با توجه به مطالعات و بررسی‌هایی که انجام داده‌اید، آیا تاکنون در آثار علمی به این موضوع توجه نشده است؟
اگرچه تحقیقات متعددی درباره دیسترس اخلاقی پرستاران در بخش‌های مراقبت ویژه انجام شده، اما مطالعات کمی در خصوص ماماها صورت گرفته است. این تحقیق برای نخستین بار در ایران، در جامعه مامایی و با پرسشنامه پژوهشگرساخته انجام شد و نتایج آن می‌تواند در سیاست‌گذاری‌های سلامت اثرگذار باشد.

- با توجه به اینکه طرح شما دیسترس اخلاقی ماماها را مورد توجه قرار داده است، لطفاً بیان نمایید که چگونه می‌توان این مشکل را برطرف کرده یا بروز آن را به حداقل رساند؟
پس از شناسایی مهم‌ترین عوامل دیسترس اخلاقی در ماماهای شاغل در لیبر، گام بعدی توانمندسازی اخلاقی آنان است. این امر می‌تواند از طریق حمایت‌طلبی، برقراری ارتباط مؤثر با همکاران، تقویت کار تیمی، مشارکت در تصمیمات بالینی و تلاش برای اصلاح ساختارها و افزایش نظارت اجرایی بر قوانین صورت گیرد. همچنین انجام تحقیقات بیشتر در این حوزه ضروری است و مطالعه حاضر می‌تواند زمینه‌ساز پژوهش‌های بعدی باشد.

- سخن پایانی:
مقاله این طرح با عنوان Severity and Frequency of Moral Distress in Midwives Working in Birth Centers در مجله Nursing Ethics (ISI) با Impact Factor: 2.9 و 5-Year Impact Factor: 3.7 به چاپ رسیده است.

با تشکر از زحمات شما،
شهرزاد ذوالعلی