برگزاری کنگره ملی سهروردی با موضوع اندیشه های اخلاقی در جهان معاصر

کنگره ملی سهروردی با موضوع اندیشه های اخلاقی در جهان معاصر با مشارکت گروه فلسفه دانشگاه زنجان و مرکز تحقیقات اخلاق و حقوق پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و انجمن علمی حقوق پزشکی ایران در تاریخ یازدهم آبان ماه سال 1390 در سالن همایش های دانشگاه زنجان با حضور اندیشمندان حوزه های مختلف فلسفی، اخلاقی- فقهی و حقوقی برگزار شد.

در این کنگره یک روزه جمعی از شخصیت های علمی کشور به ایراد سخنرانی پرداختند که عناوین برخی سخنوران و موضوع سخنرانی آنان عبارتست از : دکتر نجفقلی حبیبی- اخلاق پزشکی از نظر حکمای اسلامی، دکتر محسن جوادی – استقلال عامل اخلاقی و جایگاه آن در اخلاق اسلامی، دکتر شهین اعوانی – اخلاق در دکارت، دکتر حسین اترک: تقریری جدید از وظیفه گرایی نتیجه گرا، دکتر محمود عباسی – رابطه اخلاق زیستی و دین،

در پایان کنگره میزگردی با حضور دکتر نجقلی حبیبی، دکتر شهین اعوانی، دکتر محمود عباسی، دکتر مجید ملایوسفی و دکتر محسن جاهد در زمینه امکان فلسفه اخلاق اسلامی برگزار شد.

در این کنگره وزین که با مشارکت مرکز تحقیقات اخلاق و حقوق پزشکی وانجمن علمی حقوق پزشکی ایران برگزار شد دکتر محمود عباسی – رییس مرکز تحقیقات اخلاق و حقوق پزشکی و دبیر انجمن علمی حقوق پزشکی ایران در زمینه رابطه اخلاق زیستی و دین به سخنرانی پرداخت. وی در بخشی از سخنان خود تأکید کرد:

اخلاق زیستی حوزه نسبتاً جدیدی است که می توان آنرا مطالعه نظام مند ابعاد اخلاقی شامل بینش ها، تصمیمات، رفتارها و سیاست های اخلاقی، علوم زیستی و مراقبت های بهداشتی و بکارگیری انواعی از روش های اخلاقی در فضایی میان رشته ای تعریف کرد.

اخلاق زیستی در بستر اندیشه های سکولار رشد کرده و بر محور اومانیسم می چرخد و چهار حوزه اساسی: 1- فن آوری های حافظ حیات برای آغاز و انجام حیات 2- فن آوری های تشدید کننده حیات برای اصلاح کیفیت زندگی 3- فن آوری های تولید مثل و شبیه سازی و 4- فن آوری های مهندسی ژنتیک، ژن درمانی و ژنوم انسانی محورهای مورد توجه و ایجاد این حوزه میان رشته ای را برجسته نمود. هرچند که اخلاق زیست محیطی نیز از جمله مباحث مورد مطالعه در اخلاق زیستی است.

- رابطه دين و اخلاق یکی از پرسابقه‌ترين بحث‌هاي انديشة ديني است.   پرسش سقراط از اثیفرون سرآغاز  جدل ها در این زمینه است  اگوستين» و «آكويناس» از نيازمندي اخلاق به دين دفاع مي‌كردند.

-  تحولات فكري و فرهنگي پس از رنسانس، حاكميت اندیشه سكولار بر همة شؤون زندگي مردم و جايگزيني انسان مداري به جاي خدامحوري سبب پيدايش اخلاق سكولار و استقلال دين مسيحيت از اخلاق شد.  رشد دئيسم و الهيات طبيعي و نظريه بسندگي عقل و تجربه، بستر جدا انگاري دين و اخلاق است.  اما متفكران اسلامي اعم از متكلمان، فقيهان و عالمان اخلاق در بحث از حسن و قبح شرعي يا عقلي از رابطه دين و اخلاق سخن گفته‌اند.

عضو گروه اخلاق زیستی فرهنگستان علوم پزشکی در ادامه سخنان خود با اشاره به اینکه گستره دين و اخلاق زیستی در سه ديدگاه كلي تباين، اتحاد و تعامل قابل بررسی است تأکید کرد:

در نظريه تباين، دين و اخلاق زیستی دو عنصر متباين و غير مرتبط با يكديگر تلقي مي‌شوند؛ چنان‌كه قلمرو هر يك جداي از ديگري است و هيچ ارتباط منطقي با يكديگر نداشته و گاهي به‌‌صورت اتفاقي مانند دو مسافر که در یک نقطه به هم می رسند با هم ملاقات مي‌كنند. اين ديدگاه، علاوه بر طرح از ناحيه ملحدان و مخالفان دين، از سوي مؤمنان مسيحي مانند «كي‌يركگور» فيلسوف اگزيستانس نيز مطرح شده است. به زعم وي، اگر كسي در حوزه اخلاق بماند، نمي‌تواند به مرحله ايمان پا بگذارد. به همين سبب، حضرت ابراهيم در اجراي حكم قتل فرزندش از اخلاق پيروي نكرد و حكم دين را مقدم داشت.       

در رابطه دین و اخلاق زیستی رابطه دیگری که می توان تصور کرد مبتنی بر نظريه اتحاد است. براساس این دیدگاه، رابطة ارگانيكي و جزء و كل ميان دين و اخلاق زیستی برقرار است. نسبت دين و اخلاق زیستی، عموم وخصوص مطلق است. از باب تشبيه، مي‌توان دين را با درختي مقايسه كرد كه عقايد، ريشه‌ آن را تشکیل می دهد  و اخلاق تنه آنرا و فقه و حقوق و احكام، شاخه و برگ و ميوة آن درخت هستند.   

سومین رويكرد در رابطه دین و اخلاق زیستی نظریه تعامل است. براساس این رویکرد، دين و اخلاق زیستی داراي هويتي مستقل ولي در عين حال با هم در تعامل هستند؛ يعني اخلاق زیستی و دين از زواياي گوناگون به يكديگر محتاجند. پذيرش پاره‌اي از گزاره‌هاي ديني بر برخي از قضاياي اخلاقي مبتني است و تصديق دسته‌اي از گزاره‌هاي اخلاقي متوقف بر پاره‌اي از قضاياي ديني است؛ پس دين و اخلاق زیستی نه به طور كلي متباين‌ هستند و نه ارتباط منطقي و ارگانيكي بين آن‌ها برقرار است، بلكه رابطة علّي و معلولي، تأثير و تأثر و به‌طور كلي تعامل بين آن‌ها برقرار است.و نتیجه ای که از این مباحث می توان گرفت اینست که:

اخلاق در پرتو دین اوج گرفته است و آموزه های دینی گزاره های اخلاقی را رقم می زند ديدگاه منطقي و مستدل اين است كه اخلاق زیستی، جزيي از دين به‌شمار مي‌آيد؛ يعني رابطة دين و اخلاق، رابطه‌اي ارگانيكي مانند رابطة تنة درخت با كل درخت است. دين به مثابة درختي است كه ريشة آن، عقايد، تنه‌اش اخلاق و شاخ و برگش، احكام است انتخاب این دیدگاه به معنای نفی اخلاق سکولار نیست مسلماً اندیشه اخلاقی عقل گرای محض اندیش مبتنی بر انسان گرایی سکولار نیز سطحی از اخلاق را به نمایش می گذارد اما اوج اندیشه اخلاقی را باید در دین جستجو کرد.

* اخلاق زیستی بر دين تفوقي ندارد؛ يعني هر كس مي‌تواند بدون پايبندي به اعتقادات يا دستورات ديني، اين نظريه را بپذيرد؛ ولي شناخت كمال نهايي انسان و كشف رابطة ميان افعال اختياري با كمال نهايي به شدّت به دين نيازمند است، پس اخلاق زیستی نيز به اصول و اعتقادات ديني و محتواي نبوت و وحي نياز دارد؛ زيرا هر شخصي ممكن است از كمال نهايي انسان تحليلي ارائه نمايد.