ششمین نشست از مجموعه نشست های تخصصی حقوق کودک با عنوان « تنبیه بدنی کودکان» با حضور نمایندگان سازمان های مردم نهاد فعال در حوزه حقوق کودک و برخی از اعضای شورای هماهنگی مرجع ملی کنوانسیون حقوق کودک در تالار عدالت وزارت دادگستری برگزار گردید.

به گزارش روابط عمومی وزارت دادگستری ششمین نشست از مجموعه نشست های تخصصی حقوق کودک با عنوان « تنبیه بدنی کودکان » با حضور نمایندگان سازمان های مردم نهاد فعال در حوزه حقوق کودک و برخی از اعضای شورای هماهنگی مرجع ملی کنوانسیون حقوق کودک در تالار عدالت وزارت دادگستری برگزار گردید .

در این نشست تخصصی در ابتدا خانم یوسف صفری، کارشناس مرجع ملی کنوانسیون حقوق کودک به موضوع تنبیه بدنی در معاهدات بین المللی پرداخت و اشاره ای به نتایج بررسی های مجامع بین المللی در این زمینه داشت. وی در ادامه افزود در نتایج مطالعه صورت گرفته توسط سازمان ملل در مورد خشونت علیه کودکان سازمان ملل حاکی از آن است که موضوع تنبیه بدنی کودکان در حالت هشدار قرار داشته و وضعیت مطلوبی ندارد. همچنین بر اساس تحقیق یونیسف تنها 5 درصد کودکان دنیا تحت پوشش قوانین حمایت از حقوق کودکان هستند و از آنها در برابر تنبیه بدنی حمایت می شود .

در ادامه دکتر مقدادی استاد دانشگاه مفید در ابتدا به وضعیت حقوق کودکان و توسعه این امر در کشور اشاره و گفت در بیش از یک دهه اخیر وضعیت قطعا بهتر شده است و در حوزه حمایت از بیماری ها و حفظ سلامت و بهداشت کودکان گام های خوبی برداشته ایم .

ایشان در ادامه افزود یکی از موفقیت ها در زمینه حقوق کودک، تدوین لایحه حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان در 50 ماده است. در زمینه تدوین قوانین، دستورالعمل ها و آئین نامه ها حرکت های خوبی صورت گرفته و ساختارهای خوبی ایجاد شده است ولی مسئله ای که علیرغم تمام تلاش های صورت گرفته ما را همواره نگران می کند، مسئله خشونت و تنبیه بدنی کودکان است. متأسفانه خشونت بصورت توجیه شده و در قالب تربیت کودک در دو بخش عمده یعنی خانواده و مربیان آموزشی اعمال می شود .

دکتر مقدادی ادامه داد مشکل اصلی در جامعه ما این است که تنبیه بدنی در لوای تربیت، و پوشش احسان به کودک اعمال و تصور می شود. این اتفاق هنجاری است که از نسل های قبل به ما ارث رسیده است و قطع این خط باطل که پدران ما فرزندان خود را چنین تربیت کرده اند و ماهم به این روش به تربیت کودکان خود می پردازیم، همت صاحب نظران و دست اندکاران امر را می طلبد. روانشناسان و افرادی که در این زمینه کار کرده اند بارها اذعان می کنند کودکی که در فضاهای آموزشی تنبیه می شود یا ضعیف شده، رشد شخصیتی مناسب ندارد یا مقاومت نشان داده و شخصیتی قلدرمابانه پیدا می کند و خود به خشونت کشیده شده . ادامه این رفتار به وضع موجود دامن می زند و اینکه چرا روند تنبیه بدنی متوقف نمی شود خود جای تامل دارد .

جلسه نهایتاً با پرسش و پاسخ حاضرین ادامه یافت که دکتر مقدادی به سوالات حاضرین در خصوص حقوق کودک و تنبیه بدنی کودکان پاسخ گفت .

متن سخنرانی دکتر مقدادی به شرح ذیل است :

در این نشست علمی دکتر مقدادی ، برنامه سخنرانی خود را به سه محور اختصاص داد؛ نخست در باره ممنوعیت تنبیه بدنی کودکان از منظر فقه اسلامی و نظام بین الملل حقوق کودک. دوم در خصوص ناروایی تنبیه بدنی کودکان توسط معلمان و مربیان از منظر فقه اسلامی و مقررات داخلی و بین المللی و در سومین محور با اقدامی جالب در خصوص راهکارهای جلوگیری و منع چنین خشونت هایی علیه کودکان، یک هم اندیشی را مطرح کرده و نظر جمع حضار را اخذ کرده و جمع بندی خوبی را فراهم نمودند .

در ابتدای سخنرانی ایشان بیان داشت، به رغم تلاش فزاینده‌ای که در حمایت از کودکان صوت می‌گیرد، هنوز شکل‌های مختلفی از خشونت و آزار علیه آنان به ویژه در قالب تنبیه بدنی ادامه دارد و کودکی که خود دنیایی از پاکی و صداقت¬ است، قربانی ظلم¬ها، آزارها و خشونت¬ها قرار می¬گیرد. بسیاری با کج فهی از آموزه های دینی و پندار های نادرست جامعه، بر این باورند که به موجب اقتدار ولایی ولی، سرپرستی والدین و مسئولیت مربیان در تربیت کودکان و جلوگیری از کج‌روی‌ آنان، می‌توان در مواردی مباردت به تنبیه بدنی کودک نمود و از این رو، شاهد شیوع کودک¬آزاری و رفتارهای خشن و خودسرانه فراوان از سوی والدین و مربیان در قالب تربیت و هدایت می¬باشیم و همه روزه گزارش¬های نگران¬کننده¬ای را در این باره مرور می¬کنیم. البته تنبیه بدنی کودکان در محیط های مختلف (چون خانه، مدرسه، محیط کار، تشکیلات پلیس و دادگستری و...) و با بهانه و دستاویزهای متعددی صورت می گیرد که عموما فاقد مشروعیت اند. لیکن بیشترین حجم تنبیه بدنی کودک، تنبیه آنان توسط والدین و معلمان است .

ایشان در خصوص تنبیه بدنی کودک توسط والدین و سرپرست کودک بیان نمود: مکتب مقدّس و عدالت آفرین اسلام، دیدگاهی جامع و سنجیده در مورد تربیت و تعالی کودکان دارد. در این آیین انسان¬ساز کرامت کودکان، مهرورزی و مصلحت¬محوری در برخورد با آنان و جلوگیری از هر گونه زیان و آسیب به آنها تأکید بسیار شده است و در آموزه¬های دینی از کیفردادن، خشونت، آزار و تنبیه اطفال منع شده است .

به عنوان نمونه در روایتی از حضرت امام کاظم (ع) نقل است که به یکی از یاران خویش که از دست فرزندش به ستوه آمده بود و از رفتار ناپسند او گلایه می¬کرد، فرمودند: به هیچ روی او را کتک نزن، بلکه با او قهر کن و این قهر و روی¬گردانی هم چندان به طول نکشد. حضرت امام رضا (ع) به پدری که از رفتار بد فرزندش شکوه می¬کرد و می¬گفت گاه خشمگین می¬شوم و او را کتک می¬زنم، فرمود: او را نزن، بلکه هدایت کن .

البته دین اسلام در مورد نوجوانی که با وجود برخورداری از قوة درک و تمییز و به رغم مراقبت¬ها و توصیه¬های والدین و سایر سرپرستان، به کج¬روی و انحراف ادامه می¬دهد و رفتار نامطلوب آنها تهدیدی برای سلامت و بقای خود یا دیگر افراد می¬باشد، تدابیر تربیتی و تأدیبی دیگر در مورد وی موثر نبوده، مراتبی خاص از تنبیه بدنی ، بدون ایجاد آسیب ، به¬عنوان آخرین راه حل و حکمی استثنایی منظور کرده است که این خود نیز به قصد احسان و مصلحت¬جویی برای طفل و تلاشی نهایی برای نجات وی در شرایط بحرانی است (که باید با تایید مشاورین صورت گیرد ).

بدین ترتیب تنبیه بدنی کودک یک شیوه تربیتی عادی و راهکار اصلاحی متعارف محسوب نمی گردد، بلکه تدبیری محدود و استثنایی و برای شرایطی ویژه است که برای عموم والدین (در شرایط حاضر) غیر قابل استفاده است و از این¬رو نمی¬تواند به¬عنوان یک حکم کلی و فراگیر در مقرّرات مدنی و کیفری منعکس گردد. از این رو توصیه ما تعدیل و اصلاح مقرراتی است که چنین پندار ناروایی را ایجاد می کند (مثل ماده 1179 قانون مدنی ).

درباره محور دوم (تنبیه بدنی در محیط های آموزشی) ایشان بیان کرد: با پژوهشی که بنده در مبانی و ادلّه تأدیب صغار داشته ام، این نتیجه حاصل شده که معلم و مربّی کودک نمی¬تواند رأساً نسبت به تأدیب طفل اقدام نماید، بلکه لازم است برای این اقدام از ولیّ او اجازه بگیرد، زیرا اگر چه در این باب روایتی به نقل از امام صادق (ع) وجود دارد که اطلاق فرمایش امام امیر المؤمنین علی (ع) ولایت معلّم را بر تأدیب شاگرد می¬رساند ، لیکن اطلاق این مضمون کفایت نمی¬کند و قوی¬تر این است که ولایت داشتن معلمان بر تأدیب کودکان خلاف اصل و نیازمند مستند و مدرک قطعی می¬باشد، و در خلاف اصل باید به میزانی که یقین و اطمینان وجود دارد، اکتفا گردد و قدر متیقن زمانی خواهد بود است که پدر طفل به عنوان ولی به معلّم یا مربّی اجازه تأدیب و تنبیه دهد. البته این تحلیل توسط برخی فقهای معاصر نیز به تأیید رسیده و اظهار فرموده اند که معلّم در تأدیب استقلال ندارد و به اذن ولیّ طفل احتیاج دارد. زیرا اگرچه ممکن است معلّم از تأدیب، قصد خیر و ترفیع درجه طفل را در نظر داشته باشد، امّا چه بسا پدر این¬گونه نیندیشد و راضی نباشد که فرزندش را کتک بزنند تا علم فرا گیرد، بنابراین اگر پدر تأدیب فرزندش را نهی نماید یا معلّم علم به عدم رضایت پدر داشته باشد، جواز آن مشکل است و تنها در صورتی جایز است که پدر اذن داده باشد ».

از سوی دیگر در مقررات داخلی و بین المللی هم بر ممنوعیت تنبیه بدنی کودک توسط معلمان و مربیات تاکید شده است. مطابق ماده 77 آیین نامه اجرایی مدارس مصوب شورای عالی آموزش و پرورش: اعمال هر گونه تنبیه دیگر از قبیل اهانت، تنبیه بدنی و تعیین تکالیف درسی جهت تنبیه ممنوع است. بنابراین تنبیه بدنی کودک فاقد هر گونه مجوز شرعی، قانونی و اخلاقی است .

ناگفته نماند دانست تنبیه بدنی کودکان همان¬گونه که کارشناسان و صاحب¬نظران اذعان کرده¬اند، پیامدهای ناگوار جسمی و روانی ناگواری را برای آنان درپی دارد؛ تنبیه بدنی اطفال را مستعد انحرافات رفتاری و پرخاشگری می¬سازد و نیز موجب اضطراب، پریشانی، افسردگی ،ترس مرضی، اختلالات خواب و گوشه-گیری کودکان می¬شود. گذشته از این¬ها تنبیه بدنی کودک، صدمات جسمی و جانی متعددی را در پی دارد و همچنین به بیماری¬های روانی، مشکلات رفتاری، تخریب شخصیت و توانایی کودک، ناامیدی، فرار از خانه و حتی افکار خودکشی می¬انجامد .

بنابراین، تنبیه بدنی کودکان یک ابزار مؤثر تربیتی و اصلاح¬کننده نیست، بلکه در واقع آن چه در لوای تنبیه بدنی صورت می گیرد،یک روش آسیب¬زا و نادرست و اعمال آزار علیه کودکان معصوم و بی گناه است .

در محور سوم با همراهی حضار در جلسه (نمایندگان دستگاه ها و تشکلات مردمی و مددکاران) در خصوص تدابیر و اقدامات لازم جهت جلوگیری و مقابله با تنبیه بدنی کودکان، هم اندیشی شد و بر موارد ذیل

تاکید گردید :

1- با مطالعات، تحقیقات و برنامه¬ریزی هدفمند، دیدگاه¬های تعصّب¬آمیز و سنّت¬های ناروا و بی¬اساس در برخورد خشونت¬آمیز با کودکان و تنبیه بدنی آنان برطرف گردد .

2- طی حرکتی مستمر و فراگیر فرهنگ اصیل اسلامی که بر کرامت و شخصیت اطفال و برخورد

محبّت¬آمیز و رفتار سنجیده و به دور از خشونت با آنها تأکید می¬کند، ترویج شود. در این خصوص نقش رهبران مذهبی، مددکاران و خیر اندیشان و نیز رسانه¬های عمومی اهمّیت زیادی دارد .

3- نسبت به سالم¬سازی فضای خانواده و رفع معضلات مادّی و روانی آنها اقدام گردد و والدین، سرپرستان و مربیان کودکان در مورد روش¬های مؤثر تربیتی مورد آموزش قرار گیرند .

4- اقدامات و اصلاحات تقنینی مناسب و هماهنگ¬سازی قوانین داخلی با اصول و مقاصد شریعت مقدّس اسلام در مورد اطفال و نیز پیمان¬نامه حقوق کودک در جهت منع خشونت و تنبیه بدنی انجام گیرد.

5- سامانه¬های حمایتی، حفاظتی و نظارتی خصوصی و دولتی جهت فعالیت¬های اجتماعی، آموزشی، اقدامات پیشگیرانه و درمانی، حمایت از کودکان آسیب¬دیده و پی¬گیری قضایی (نظیر پلیس اطفال و دادگاه¬های ویژه) تأسیس شوند.

روابط عمومی مرکز تحقیقات اخلاق و حقوق پزشکی